معرفت نفس و حشر صفحه 207

قرار می گیرد. - و این حالت هرچند برای افراد معمولی عجیب می نماید ولی برای اهل تحقیق و عرفان عجیب و غیر قابل پذیرش نیست.

گشوده شدن صحائف و کتب

هرگاه کسی فعلی انجام دهد و کلامی بگوید، در نفس او اثر می گذارد و اگر تکرار شود آثار آن فعل و کلام در نفس او مستحکم می شود و به صورت حال و ملکات در می آید. تفاوت بین ملکه و حال به شدت و ضعف آن است و اگر در کیفیت شدید شد، ملکه ی راسخه یا صورت نفسانیه ای می شود که آثار مخصوص به خود را به راحتی و بدون تلاش و فشار زیاد ایجاد می کند. - اول انسان عمل می کند تا ملکه حاصل شود و از آن به بعد ملکه کار می کند. - اساس همه ی مهارت ها و تعلیم و تربیت ها به جهت همین خاصیت نفس است و آثار حاصله در قلب و روح انسان به منزله ی نوشته و نقشی است که در صحیفه ها و الواح بنگارند.همچنان که خداوند فرمود: «أُولئِکَ کَتَبَ فی قُلُوبِهِمُ الْإیمانَ»(1) آن ها در قلب هایشان ایمان نگاشته شده و این قلب ها و روح ها در زبان شریعت «صحیفه های اعمال» نامیده شده، این کتابتِ نوری به وسیله ی کرام الکاتبین که ذات و افعالشان از پستی ماده برتر است، نوشته می شود و آن ها نوعی از ملائکه اند که متعلق به اعمال و گفتار بندگان اند. همچنان که خداوند فرمود: «وَإِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَافِظِینَ * کِرَامًا کَاتِبِینَ»(2) بر شما نگهبانانی گمارده اند، نگهبانانی گرانقدر که می نویسند آنچه انجام می دهید. و این ها دو دسته اند: ملائکه ی طرف راست و یمین که اعمال اصحاب یمین را ثبت می کنند و ملائکه ی شمال که اعمال اصحاب شمال را ثبت می نمایند. همچنان که خداوند فرمود: « إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعیدٌ * ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقیبٌ عَتیدٌ»(3) آنگاه که برخوردکنندگان از راست و چپ نشسته برخورد کنند، هیچ سخنی نگوید الا این که نگهبانی آماده در نزد اوست و یا آن جا که خداوند می فرماید: «یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ

1- - سوره ی مجادله، آیه ی 22.
2- - سوره ی انفطار، آیات 10 و 11.
3- - سوره ی ق، آیه ی 18.