معرفت نفس و حشر صفحه 63

افعال حاضر است بدون آن که ما آن افعال را اختیار کرده باشیم و بدین لحاظ ما متوجه آن افعال نیستیم هر چند نفس ناطقه ی ما به صورت تکوینی آن افعال را انجام می دهد.

نتیجه این که برای نفس دو نوع عمل باید در نظر گرفت و علم به این دو نوع عمل برای نفس متفاوت است.

1- افعال اختیاری: که با علم و اراده ی خاصی انجام می گیرد و اول نفس آن عمل را تصور و سپس تصدیق می کند و آنگاه جهت انجام آن اراده می نماید.

2- افعال طبیعی: که مستلزم علم و اراده مثل افعال اختیاری نیست بلکه صدور آن ها از نفس، تابع علم و شعور نفس به ذات و آثار ذاتی خویش است، زیرا نفس عاشق ذات خود و کمالات ذاتی خویش بوده و این عشق مستلزم شوق به افعالی است که تابع ذات و صادر از اوست.

تذکر: اگر نفس توجه به تعدیل مزاج و یا قطع عضو نداشت - یعنی هیچ نحوه علمی به این امور نداشت - نباید فوراً از عدم تعادل مزاج و یا قطع عضو متأثر می شد، این تأثیر شدید و سریع نشانه ی توجه نفس به کلیه ی قوای حیوانی است و یا این که نفس در هنگام احتیاج شدید بدن به پاره ای از اعمال طبیعی مثل دفع و یا موقع بیماری های سخت به کلی از اعمال ادراکی خود منصرف می شود که این دلیل توجه و علم نفس به بدن است هر چند ما علم به آن علم نداریم.

قوای نباتی

آن قوایی را که در گیاه و حیوان و انسان مشترکاً موجود است و در جماد موجود نیست، «قوای نباتی» گویند. مثل قوه ی «نامیه» که عمل نموّ در گیاه و حیوان و انسان را انجام می دهد و یا مثل قوه ی «غاذیه» که عامل حفظ و بقاء بدن از طریق جبران آن مقدار انرژی است که در اثر فعالیت تحلیل می رود یعنی عامل «بَدَلِ ما یتَحَلَّل» است.

قوه ی نامیه، تا زمانی که با مانعی روبه رو نشود و ضایعه ای آن را مختل ننماید عمل طبیعی خود را در سنین مختلف انجام می دهد که علی القاعده این قوه در جوانی فعال تر و به مرور فعالیتش کم می شود و به همین جهت در جوانی فربهی و در پیری لاغری، حرکت طبیعی