معرفت نفس و حشر صفحه 66

عقلانی سرچشمه می گیرد و بالاخره هم منتهی به اراده ی الهی می شود و «نفس» این اعمال و صورت سازی را بدون علم و قصد و اراده و به صورت تکوینی تحت امر و فرمان خدا و ملکوت اعلی انجام می دهد. از آن جایی که نفس در وجود خود استقلالی ندارد، پس در افعال هم مستقل نیست بلکه به وسیله ی جوهری عقلانی این بدن را به وجود می آورد و آن جوهر عقلانی است که نفس و قوای آن را به استخدام گرفته است. همین که نفس در جسمی پدید آمد شروع می کند به تصویر و شکل دادن آن مواد به صورت های مختلفِ مورد نظرش و پس از تشکیل صورت های کلی در رحم مادر در همان جا مراکز حساس و دقیق بدن خود را می سازد و متناسب با عملی که می خواهد از اعضاء بهره برگیرد بدن خود را شکل می دهد و اختلاف اعضاء انسانی سایه ی اختلاف قوای مدرِکه ی نفس اند زیرا نفس دارای قوا و آلاتی است که در وجود و هویت با آن قوا متحد است و همین نفس با وحدت خویش مشتمل بر تمامی بدن بوده و آنچه از قوا مشاهده می شود به طور وحدت و بساطت در نفس هست و هیچ قوه ای مستقلا عمل نمی کند به طوری که قوای سافله به وظایف و افعال خویش پرداخته و هرکدام عملی را که شایسته ی آن هستند تحت اطاعت از قوای عالیه و برای آن هدفی که مورد نظر قوای عالیه است انجام می دهند، هرچند قوای سافله که متصدی و مباشر این اعمال و افعال اند بدان اهداف شعور ندارند، مثل این که قوه ی جاذبه و یا باصره عملی که مورد نظر نفس است انجام می دهند و نفس نیز علاوه بر این قوای مدرکه ی پنجگانه یعنی باصره و سامعه و لامسه و ذائقه و شامه، قوای مدرِکه ی پنجگانه باطنی هم دارد که به کمک آن ها در خواب مانند بیداری می بیند و می شنود.

نکته ای نورانی

به حکم آیه ی شریفه ی «وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلاَّ عِندَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ»(1) روشن می شود برای هرنوع از انواع موجودات در عالم جسم، حقیقتی است کلی و عقلی در عالم امر