معرفت نفس و حشر صفحه 70

شد و اگر این نیرو در وی تکامل یافت و به سر حد رشد و بلوغ معنوی رسید و ملکه ی استنباط و فضائل انسانی در وی به نحو اکمل تحقق یافت - غالباً حدود چهل سالگی - چنین شخصی را انسان نفسانی بالفعل و ملکوتی بالقوه خوانند و با ملائکه ی کرّوبین محشور خواهد شد و اگر در صراط انسانیت مستقیم نماند و با فرمان تمایلات حیوانی زندگی را ادامه داد انسان نفسانی بالفعل و شیطانی بالقوه خواهد بود.

توجیهی عرفانی در رابطه با قوای انسانی

عرفا با استفاده از آیه ی «وَمَا یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلَّا هُوَ» کسی لشکریان پروردگارت را مگر خودش نمی داند. گفته اند ما تنها به قسمتی از آن جنود که به منزله ی لشکر قلب و به اصطلاح نفس ناطقه است علم داریم و می فرمایند برای نفس ناطقه دو نوع لشکر وجود دارد، یکی آن هائی که به چشم ظاهر دیده می شوند مثل اعضاء و جوارح و دیگر آن هائی که به چشم باطن دیده می شوند مانند نیروهای متمرکز در مواضع احساس که همه ی این ها تحت فرمان نفس هستند و قدرت بر مخالفت ندارند، همین که نفس چشم را به باز شدن و پا را به حرکت و زبان را به سخن گفتن دستور می دهد، بیدرنگ چشم باز و پا به حرکت و زبان به سخن گفتن مبادرت می ورزد و این حالت مثل مسخر بودن ملائکه در مقابل خداوند می باشد.

قلب یا نفس ناطقه مرکب نفس در این سفر بدن است و زاد و توشه ی او علم و اسبابی که او را در به دست آوردن زاد و توشه یاری می کند، عمل نیک است که طبق دستور دین انجام می گیرد.

نفس باید بدن را نگهدارد و با رساندن غذای مناسب و دور کردن آفات از وی، از طریق قوه ی شهویه و غضبیه به مقصد خود برسد. نیروی غضب از طریق دفع چیزهایی که ملائم نفس