معرفت نفس و حشر صفحه 80

می آید و ادراک واقع نخواهد شد، همه ی این ها دلیل بر آن است که نفس در ذات خود مستغنی از محل است یعنی مجرد است نه مادی.

ج: مسلم است مدرِک و آن چیزی که موجودات و معانی را درک می کند نفس است حال چه ادراک حسی باشد و چه ادراک وهمی و چه عقلی و با این که نفس ناطقه بعضی از اقسام ادراک را به وسیله ی آلات جسمانی انجام می دهد مثل ادراک حسی، ولی جسم نمی تواند خودش ادراک کند زیرا فاقد وحدت و حضور جمعی است، درحالی که شرط تحقق علم، وحدت است و لذا جسم از آن جهت که جسم است نه مدرِک می شود و نه مدرَک، نتیجه این که مدرِک باید حقیقت ذات ما باشد که با جسمیت سازگار نیست و بر اساس همین امر لازم می آید که نفس یا ذات ما مجرد باشد.(1)

دلایلی نقلی در اثبات تجرد نفس ناطقه

خداوند در مورد آدم علیه السلام و فرزندانش می فرماید: «وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی»(2) و در آن کالبد از روح خود دمیدم و یا درباره ی حضرت عیسی علیه السلام می فرماید کلمه ی الهی بود که به مریم سلام الله علیها القاء شد و آن روحی از طرف خداوند بود که در هر دو مورد روح را به خدا نسبت می دهد و صادره از عالم الوهیت معرفی می نماید که حاکی از شرافت آن روح نسبت به عالم اجسام است و آیه ی «وَکَذَلِکَ نُرِی إِبْرَاهِیمَ مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ»(3) که موضوع رؤیت ملکوت آسمان ها و زمین را برای حضرت ابراهیم علیه السلام مطرح می کند و یا آن که از زبان ابراهیم علیه السلام می فرماید «إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِیفًا وَمَا أَنَاْ

1- - این که می فرماید شرط تحقق علم، وحدت است به این معنا است که باید بین نفس ناطقه و آن موضوعی که به آن علم دارد یک نوع یگانگی ایجاد شود تا انسان آن موضوع را که به آن علم دارد در خود احساس کند و چنین حالتی در موجودات مادی ممکن نیست. در موجودات مادی می توان دو پدیده را پهلوی هم قرار داد ولی این غیر از اتحادی است که انسان به موضوعی که به آن علم دارد در خود می یابد. برای بررسی بیشتر تجرد نفس می توانید به کتاب «انسان از تنگنای بدن تا فراخنای قرب الهی» قسمت «گوهر انسانی» از همین مترجم رجوع فرمایید.
2- - سوره ی حجر، آیه ی 29.
3- - سوره ی انعام، آیه ی 75.