معرفت نفس و حشر صفحه 88

مسائلی است که هم در کتب آسمانی و هم در عبارات انبیاء و اولیاء علیهم السلام آمده است. به عنوان مثال قرآن می فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ * ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ»(1) انسان را در بهترین قوام خلق کردیم، سپس به پایین ترین درجات بازگردانیدیم. یا می فرماید: «کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ * فَرِیقًا هَدَی وَفَرِیقًا حَقَّ عَلَیْهِمُ الضَّلاَلَهُ»(2) به همان حال که به وجود آمدید برگشت می کنید درحالی که گروهی هدایت شده و گروهی حقشان گمراهی است. و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «النَّاسُ مَعَادِنُ کَمَعَادِنِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّه»(3) مردم معادن اند مثل معدن های طلا و نقره که اشاره به تَقَدُّم وجود نفس در معدن ذاتشان است و آن همان وجود عقلی آن هاست و در کلام امیر المؤمنین علیه السلام است که فرمود «رَحِمَ الله امْرَاً عَلِمَ مِنْ اینَ وَ فِی اَینَ وَ اِلی اَینَ»(4) خدا رحمت کند آن کس را که بداند در کجا بوده و در کجا هست و به کجا می رود که اشاره به وجود عقلی و وجود طبیعی و وجود استکمالی نفس دارد.

هبوط و صعود نفس در اثولوجیا

افلوطین می گوید: «هبوط نفس از عالم عِلوی به عالم سِفلی هیچ گونه ضرری به جوهر نفس نمی رساند و نفس با هبوط به عالم ماده به حقیقت هر چیزی پی می برد و به دستیاری قوای انسانی، به ذات و طبیعت موجودات عالم سفلی واقف می گردد و اعمال و افعالی را که در ذات او نهفته و ظهور آن مرهون به وساطت قوا و آلات جسمانی است از وی صادر می گردد و در منظر نفس قرار می گیرد». حاصل این سخن این است که وجود نفس قبل از بدن، وجودی است عقلانی نه این که نفس با صفت نفسیت که لازمه اش تعلق به بدن است در آن مرحله وجود داشته باشد، اما وقتی متوجه باشیم که یک وجود می تواند دارای شدت و ضعف باشد و اشتداد در وجود را پذیرفتیم و روشن شد یک وجود است که از وجود شدید عقلی تا وجود

1- - سوره ی تین، آیات 4 و 5.
2- - سوره ی اعراف، آیات 29 و 30.
3- - بحار الأنوار، ج 58، ص 65.
4- - الوافی، ج 1، ص 116.