معرفت نفس و حشر صفحه 97

بسم الله الرحمن الرحیم

خصوصیت بدن اخروی

ابدان اخروی وجودِ استعدادی ندارند و ایجاد آن ها به سبب حرکات و استکمالات تدریجی ماده و به وسیله ی علل خارجی نیست، بلکه کمالات آن ها از لوازم وجود نفس می باشد، نظیر تبعیت سایه از صاحب سایه، زیرا وجود آن ها به صرف ابداع حق - و نه خلقت تدریجی - و از جهت فاعلی بوده و بدون مشارکت و جهت قابلی موجوداند. نفس به عنوان یکی از مظاهر قدرت مطلقه ی حق دارای قدرت ابداع یا لااقل واسطه ی ابداع و خلّاقیت است. جوهر نفسانی همراه با یک صورت و قالب مثالی است که لازمه ی وجود اوست و ناشی از اخلاقیات نفس بوده و مِثْل بدن دنیوی نیست که بدن مقدم بر نفس باشد بلکه بدن اخروی توأم با وجود نفس بوده و هر دو به معیت یکدیگر موجود می شوند. بدون این که بین نفس و بدن دوگانگی باشد.

اشکال: آیاتی از قرآن مجید، همگی حاکی از حشر همین بدن است، نه بدن اخروی و ابداعی پس چرا بحث بدن اُخروی را به میان می آورید؟

جواب: ما هم معتقدیم بدنِ محشور در آخرت همین بدن دنیوی است ولی نه از حیث ماده بلکه از حیث صورت، بدین معنی که بدنِ اُخروی از حیث ذات و حقیقت و صورت نفسیه ی انسانیه با بدن دنیوی یکی است و هر دو بدن مظهر یک حقیقت و یک شخص معین اند، هرچند ماده ی دنیوی به ماده ی اخروی تبدیل شده - در حالی که می دانیم شیئیت شیئ به صورت آن است نه به ماده ی آن - و در همین دنیا هم ماده ی بدن همواره تغییر می کند ولی از ناحیه ی صورت و حقیقت انسانی و نفس ناطقه محفوظ است. پس ملاک وحدت و عینیت بدنِ اُخروی با بدنِ دنیوی بقاء آن از حیث صورت و حقیقت انسانیت است همراه با ماده ی مبهمی که حامل این صورت است، خواه ماده ی دنیوی باشد و خواه ماده ی اخروی، ولی نه این که بقاء صورت با