آشنایی مقدماتی با فلسفه اسلامی صفحه 138

3. یکی دیگر از ویژگی های برهان صدّیقین صدرایی این است که با یک برهان هم وجود و هم احکام و صفاتش - مثلاً وحدانیت خداوند متعال - ثابت می شود، ولی برهان ابن سینا و دیگر براهین تنها ثابت می کنند که واجب الوجودی در جهان هست و جهان خالی از او نیست، و این که واجب الوجود دارای چه احکامی است و آیا واحد است یا متعدد، و مجرّد است یا مادّی، باید با براهینی دیگر به اثبات رسد.

احکام واجب الوجود

1. معیار احکام و صفات واجب الوجود

در اتصاف به صفات و احکام، میان واجب الوجود (و دیگر مجرّدات) با موجودات مادّی تفاوت است. موجودات مادّی برای اتصاف به صفات و احکام به دو شرط نیازمندند: نخست این که صفت برای آن موجود (موصوف) ممتنع نباشد و به عبارتی دیگر، ممکن به امکان عامّ باشد و دوم این که شرایط خارجی، موجود و موانع، مفقود باشد؛ به عنوان مثال، برای این که زید عالم شود، هم لازم است که صفت علم برای او ممکن باشد و هم لازم است که شرایط تحصیل علم برایش فراهم آید و موانع تحصیل منتفی گردد. اگر سنگی را در نظر بگیریم، نسبت به علم و عالم شدن، فاقد شرط نخست است، و یک انسان وحشی فاقد شرط دوم است.

برای اتصاف واجب الوجود و دیگر موجودات مجرّد به صفات ویژه آن ها تنها به یک شرط نیاز است و آن (امکان) و (عدم امتناع) است (1).

2. کیفیت صفات واجب

فیلسوفان و متکلّمان درباره اصل وجود و کیفیت صفات واجب دارای سه نظریه اند:

1.نظریه معتزله: معتزله برآنند که چون واجب الوجود از تمام جهات بسیط