آشنایی مقدماتی با فلسفه اسلامی صفحه 78

1. قرآن و حدیث

شاید هیچ فیلسوف و حکیم مسلمان دیگری نتوان یافت که همچون ملاصدرا از آگاهی به قرآن و تفاسیری که بر آن نوشته شده برخوردار و در تنظیم و تبیین آرای خود از آن بهره برده باشد. آیات قرآن در تمامی نوشته های او به وفور یافت می شوند و چه بسا بدون تأثیر مستقیم قرآن، خلق چنین آثاری ممکن نبود ملاصدرا به دلیل خبرگی در منابع حدیثی شیعه و سنّی، در آثار خود از نهج البلاغه حضرت علی و احادیث حکیمانه او و نیز از منابع اهل سنّت بهره های وافی برده است. (1)

2. علم کلام

متون کلامی شیعه و اهل سنّت یکی دیگر از منابع حکمت متعالیه به شمار می رود. با اینکه ملاصدرا متفکری شیعه بود اما کلام سنّی را نیز به خوبی می شناخت و بارها از متکلمان برجسته اشعری و معتزلی همچون اشعری، غزالی، فخررازی، ایجی، تفتازانی، جاحظ، نظّام، ابوعلی و ابوهاشم جبایی و مانند اینها نقل قول کرده و از اختلاف نظر میان آنها به ویژه اختلاف آرای غزالی و فخررازی و نقش خاص آنها در تاریخ فلسفه اسلامی نیز آگاه بود. المباحث المشرقیه فخررازی که خود چکیده تفکر کلامی متقدم است، منبع مهمی برای شناخت ملاصدرا از آرای کلامی و فلسفی متقدم بوده است. همچنین شرح المواقف جرجانی تأثیر قابل تشخیصی بر نوشته های ملاصدرا داشته است. از منابع کلام شیعی نیز طبیعتاً تجریدالاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی با همه شروح و حواشی مشهورش از جمله پایه هایی به شمار می روند که ملاصدرا در پی ریزی نظام فلسفی خود یعنی حکمت متعالیه از آنها استفاده کرده است.

3. عرفان

نوشته های ملاصدرا عمیقاً متأثر از سنّت عرفانی است و در بحث از منابع