عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 104

چه معانی الفاظ آن تغییر کند باز هم من ملتزم به معنای آن خواهم بود. این خلاف ضرورت و فهم عرف است، زیرا ذکر لفظ و اراده اکثر از یک معنا باطل است.

صناعت برهان در قرن دوم و سوم که آثار ارسطو به عربی ترجمه شد تازه به علوم اسلامی راه یافت و بعد از آن بود که مسلمانان، ارسطو و آرای او را شناختند. در این جا کسی نمی تواند گوید که مراد از برهان، استدلال عقلی است، زیرا ایشان تصریح می کند به اینکه حکمت منطبق می شود بر برهان به اصطلاح منطق.

نکته سوم اینکه بر فرض قبول دو مقدمه، دلیل مقدمه سوم چیست؟

علامه طباطبایی در المیزان، مقدمه سوم را مردود می داند و می فرماید:

«وکذا ما ذکره بعضهم أنّ الطرق الثلاث المذکوره فی الآیه مترتبه حسب ترتب افهام النّاس فی استعدادها لقبول الحق فمن النّاس الخواص وهم اصحاب نفوس المشرقه القویه الاستعداد لإدراک الحقائق العقلیه وشدیده الانجذاب إلی المبادی العالیه وکثیره الالفه بالعلم والیقین فهولاء یدعون بالحکمه وهی البرهان. ومنهم عوام وهم اصحاب نفوس کدره واستعداد ضعیف مع شده الفتهم بالمحسوسات وقوه تعلقهم بالرسوم والعادات قاصره عن تلقی البراهین من غیر أن یکونوا معاندین للحق وهولاء یدعون بالموعظه الحسنه. ومنهم اصحاب العناد اللجاج اللذین یجادلون بالباطل لیدحضوا به الحق ویکابرون لیطفئوا نورالله بأفواههم رسخت فی نفوسهم الآراء الباطله، وغلب علیهم تقلید اسلافهم فی مذاهبهم الخرافیه لا ینفعهم المواعظ والعبر ولایهدیهم سائق البراهین وهولاء هم الذین امر بمجادلتهم بالتی هی أحسن». (1)