عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 125

ارسطویی تأویل و تفسیر می کردند؛ هر چند این گروه نتوانستند جایی برای خود باز کنند. اینان راه ابن رشد را به صورت افراطی تر دنبال می کردند اما تفاوت چندانی با نظر ابن رشد - کاروان سالار این قافله - نداشته اند؛ (1) از این رو ذکر نظرات آنها ضرورتی ندارد.

فلسفه اگر به درستی مورد مطالعه و استفاده قرار گیرد، «دوست و در واقع خواهر رضاعی شریعت است». (2) تمام اینها در واقع حرف های منطقی بودند. هنگامی که انسان در مقابل چنان دفاعی فصیحی از وحی قرار می گیرد - هر چند که عقل نیز به عنوان متحدی به کار گرفته شده است -، تعجب می کند چرا ابن رشد را به عنوان آزاد فکری وارسته از قید مذهب محکوم ساختند.

اینک به ارزیابی این دیدگاه می پردازیم.

اثبات وجود خدا

وی پس از جرح و تعدیل فرق اسلامی، راه فطرت که در قرآن آمده را به دو راه تقسیم می کند:

1. دلیل عنایت یا علت نهایی که مبتنی بر دو اصل است:

الف) همه موجودات موافق و مناسب وجود انسان اند.

ب) این تناسب و موافقت از بخت و تصادف نیست، بلکه هدفدار است.

2. دلیل اختراع یا برهان جهانی که مبتنی بر دو اصل است:

الف) همه موجودات مخترع و مخلوقند.