عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 126

ب) هر مخلوقی محتاج خالق است.

این دو طریق میان خواص و عوام مشترک است و اختلاف معرفت، در اجمال و تفصیل است. به این صورت که عوام به حواس و خواص به حجت و برهان اکتفا می کنند. (1) درباره قدم و حدوث عالم هم در رد غزالی می گوید: «قدما عالم را قدیم می دانستند و به صانع قدیم بالذات اعتراف داشته اند؛ لذا از شمار دهریان نیستند.» (2)

بزرگان فلاسفه جهان اسلام برخی آیات قرآن را ناظر به براهین خاصی که خود ذکر کرده اند گرفته اند. چنان چه اشاره نمودیم که ابن رشد معتقد است دو نوع برهان بر وجود خدا در قرآن موجود است: دلیل العنایه و دلیل الاختراع. (3) ولی در مقابل رأی علامه طباطبایی است که از وجود استدلال بر اصل وجود خداوند در قرآن دفاع می کند. (4)

پیروان لاتینی ابن رشد و اندیشه دوگانگی حقیقت

اروپای قرون وسطا، به ویژه قرن سیزدهم میلادی، صحنه رویارویی عقل گرایان پیرو ابن رشد و ایمان گرایان مسیحی بود. نام ابن رشدیان به طور معمول یادآور نظریه حقیقت دوگانه است. بیشتر اندیشه ورانی که درباره احوال این فیلسوف مسلمان تحقیق کرده اند، بر این باورند که این نظریه از خود ابن رشد سرچشمه نگرفته، بلکه پیروان لاتینی وی آن را مطرح ساخته اند. ویل دورانت در کتاب تاریخ تمدن دراین باره می نویسد:

1- (1) . الکشف عن مناهج الادله، ص26.
2- (2) . تهافت التهافت، ص265.
3- (3) . د. منی احمد ابوزید، التصور الذی فی الفکر الفلسفی الاسلامی، ص221.
4- (4) . المیزان، ج1 ص395.