عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 128

ارزیابی دیدگاه ابن رشد

اگر بخواهیم درون مایه دیدگاه ابن رشد را بیان کنیم در این چند جمله می گنجد:

1. فلسفه، نگریستن به موجودات به اعتبار مصنوع بودن و دلالت داشتن بر صانع است؛

2. به چنین نگرشی از جانب شرع، تحریص شده است؛

3. چنین کاری قیاس منطقی است؛

4. در این کار به دلیل صرفه جویی، از آرای گذشتگان هم نباید دیده فروبست؛ چون تفکرات آنان در حکم ابزار است و در ابزار شرط نیست که سازنده آن حتماً اهل ملت باشد؛

5. برهان و قرآن متعارض نیستند، چون هر دو حق اند و حق ها مددکار و متعاضداند، نه متعارض؛

6. اگر تعارضی صورت گرفت، آموزه شرعی طبق عقل تأویل می شود؛

7. حق تأویل، مخصوص اهل برهان است.

این، ماحصل چیزی است که ابن رشد در رابطه عقل و ایمان گفته است. انصاف این است که سخنان او غیر از مورد سوم که ابهام دارد و موارد چهارم و پنجم که به نظر ما مردود است، در سایر موارد حرفی است مقبول. اگر واقعاً فلسفه همان است که ایشان تعریف کرده اند، سراسر قرآن و سایر متون دینی پر از تحریص به آنها است و برهان و قرآن در واقع متعارض نیستند. اما اگر در ظاهر متعارض به نظر رسیدند چه باید کرد؟

اینجاست که اختلاف ما با ابن رشد شروع می شود. ابن رشد به