عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 217

بود وجه مشترک همه ادیان و مذاهب در سه اعتقاد است:

1. وجود خدا؛

2. اختیار انسان؛

3. وجود و خلود نفس انسانی.

وی معتقد بود این سه رکن، ارکان هر دین و مذهبی است، گر چه در جزئیات این مطالب با هم اختلاف دارند؛ مثلاً در باب «خدا» بعضی از ادیان و مذاهب تصورشان از خدا، تصور یک جوهر است؛ بعضی تصور یک جوهر نیست؛ بعضی به خدای واحد قائل اند؛ بعضی به خدای دوگانه، و بعضی به خدای سه گانه قائل اند. بعضی به خدایان متعدد قائل اند بعضی به خدای انسان وار (1) و بعضی به خدای ناانسان وار قائل اند. به هر حال اینها مواد اختلافشان است اما همه در وجود خدا اتفاق نظر دارند.

در باب اختیار انسان هم همین طور است. در ادیان و مذاهب، در حدود و ثغور اختیار انسان، سعه و ضیق وجود دارد؛ بعضی اختیار انسان را فقط در آن چه مرتبط به خودش می شود می دانند و بعضی در ارتباط با انسان های دیگر هم قائل اند. در باب وجود و خلود نفس انسانی هم همین طور است؛ تصورات مختلف از نفس انسانی در ادیان و مذاهب وجود دارد و تصورات مختلفی هم از خلود نفس انسانی وجود دارد. در باب نفس انسانی و تصورات مختلفی که از نفس انسانی وجود دارد می توان گفت تاکنون هفده تصور مختلف از نفس انسانی در فرهنگ بشری اعم از ادیان و مذاهب و مکاتب فلسفی ظهور کرده است. یکی از متفکران قوی و دقیق غربی به نام