عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 218

براد (1) در کتاب «منزلت نفس انسان» (2) هفده تصوری راکه تا زمان ما از نفس بشری در ادیان و مذاهب و مکاتب فلسفی مختلف پیدا شده است، جمع آوری کرده است و این هفده تصور را مورد مداقه قرار داده و نکات ضعف و قوت آنها را نشان داده است. کانت هم معتقد است که در باب نفس انسانی تصورات مختلفی وجود دارد ولی بالاخره همه ادیان و مذاهب غیر از بدن به چیز دیگری هم قائل اند و همین کفایت می کند برای اینکه بگوئیم به امرمشترکی تحت عنوان وجود نفس انسانی معتقدند.

در باب خلود نفس انسانی هم لااقل سه تصورعمده وجود دارد؛ یک تصور، تصور معاد است که معمولاً در ادیان ابراهیمی وجود دارد. یک تصور هم تصور خارج شدن از گردونه چرخه هستی (3) است که همان قول به تناسخ است. تصور سومی از خلود نفس وجود دارد که دیگر نه معاد است و نه تصور فوق، بلکه تصوری است که بعضی از عرفا دارند. آنها معتقدند روح انسان بعد از قطع تعلق از بدن، در ذات الهی منحک می شود. طبق این قول سوم کیفر و پاداشی وجود ندارد و بحث معادی

1- (1) . Charles Dunbar Broad )1887-1971 م) سی. دی. براد، استاد فلسفه در دانشگاه کمبریج و دارای تألیفات فراوان در زمینه فلسفه ذهن، فلسفه دین و تحقیقات روانی است. وی از شارحان دقیق، عمیق و امین سخنان فیلسوفان پیشین است. علاوه بر شرح آراء آنها، نقدهای منصفانه و قوی هم دارد. از ویژگی های او تشویق و تقسیم بندی و دقت در شقوق هر مسئله می باشد. ویژگی دیگر او اتخاذ آراء و نظراتی در ابواب مختلف می باشد که با آراء عموم فلاسفه جدید غربی مخالف و به آراء قدماء نزدیک تر است. او به مکتب تحلیل زبانی گرایش دارد. (دین و عقلانیت، نقد و نظر، 28-25، ص 379).
2- (2) . C.D. Broad " Man and His place in Nature ".
3- (3) . Samsara. . غربی ها به ابن رشد، «آورئوس» می گویند. از مدافعان ابن رشد در غرب، متفکر فرانسوی ارنست رنون است. او در کتاب ابن رشد ومکتب او از عقاید ابن رشد به طور جدی دفاع می کند.