عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 238

نسبت عقل نظری با عقل عملی در فلسفه کانت

اینکه کانت بین عقل نظری و عملی دیوار می کشد، تفکیک بین «باید» و «هست» است. از لحاظ منطق از هیچ کدام به دیگری راهی نیست. راه های دیگری نیز وجود دارد مانند زیبایی شناسی. دین در مقام «باید» می رود و علم در مقام «هست». علم سکولار می شود و دین نمی تواند بر آن نظارت کند، زیرا از آنها به هم راهی نیست. بین وجود به معنای خدا و اراده هم تباین است.

ارتباط نقد عقل نظری و عملی، با آزادی است. در بخشی از معماری عقل نظری، بحث قانون یا کانون عقل نظری مطرح می کند. در آخر کتاب «سنجش خرد ناب» بحث آزادی را مطرح می کند. کانت گویی به سوی یک شیفت پارادایمی حرکت می کند که آزادی برای عقل نظری نیز یک غایت است. آزادی، پل ارتباط عقل نظری و عقل عملی است هر چند به ظاهر از یک دیگر جدا هستند.

در مقدمه «سنجش خرد ناب» چنین آمده است: عقل نباید این قدر آزاد باشد، بلکه باید مقید به حوزه تجربه است. سپس می گوید عقل به عنوان تمایل درونی خودش این آزادی را دارد که به هر کجا برود. این حق عقل است که به هر افقی برود. اما اگر عقل نظری بخواهد حرف علمی بزند باید محدود به حوزه تجربه باشد.

برخی طوری تفسیر کردند که گویی کانت به تفکیک دو عقل قائل است؛ در حالی که عقل کلاً یکی است. عقل نظری و عملی در مقابل هم نیستند. نظری در مقابل تجربی است و عملی در مقابل نظری است. خود کانت تعبیر عقل عملی محض هم دارد. از نظر او حتی می توان عقل تجربی هم داشت. پند و اندرز در مقام استفاده تجربی از عقل عملی هستند. پس می شود عقل عملی معطوف به تجربه باشد، همان طور که