عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 30

مفهوم شناسی

پیش از پرداختن به مطالب اصلی این رساله، به یادآوری نکاتی درباره اشتراک لفظی واژه ها و اختلاف معانی آنها می پردازیم، زیرا غفلت از آن موجب اشتباهات فراوانی می گردد. وجود مشترکات لفظی نقش مهمی در ادبیات و شعر دارد، ولی در فلسفه مشکلات زیادی را به بار می آورد، مخصوصاً اینکه کلمات مشترک گاهی به قدری به هم نزدیک اند که تمییز آنها از یک دیگر دشوار است و بسیاری از مغالطات در اثر این گونه اشتراکات لفظی روی داده است و گاهی فیلسوفان و صاحب نظران نیز در این دام گرفتار شده اند. مثلاً کلمه شیر در زبان فارسی به معانی مختلفی به کار رفته است:

آن یکی شیر است اندر بادیه

و آن دیگر شیر است اندر بادیه آن یکی شیر است که آدم می خورد وآن دیگر شیر است که آدم می خورد این دشواری ها هنگامی مضاعف می شود که یک لفظ، معانی اصطلاحی متعددی در یک علم داشته باشد. در موضوع مورد بحث ما نیز واژه عقل و ایمان، در کلام، فلسفه و عرفان و دیگر نحله های موجود به معانی مختلفی به کار رفته و معانی لغوی و اصطلاحی متعددی پیدا کرده است. از این رو توضیح معانی کلمات و تعیین معنای مورد نظر در این بحث ضرورت دارد.

تعریف لغوی و اصطلاحی عقل

عقل در لغت معانی متعدد دارد که از جمله آنها «تثبیت در امور» است. به عقل «عقل» گفته اند زیرا صاحبش را از سقوط در مهالک باز می دارد. (1)