عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 34

آن چنان که هستند، دارد. این عقل، استدلال گر و اثبات کننده نیست، شهود کننده است و به همین دلیل عقل جمعی نیست، بلکه فردی است و حجیت آن هم فردی است، نه جمعی. بر خلاف عقل استدلال گر که حجیت جمعی دارد که یا جمیع عاقلان را و یا صرفاً آنان را که با ما بر سر مقدمات و پیش فرض ها توافق دارند، قانع می کند.» (1)

اقسام عقل

عقل نیروی خدادادی است که کارش درک است؛ گاهی «هست و نیست» را درک می کند که متعلَّق این درک «حکمت نظری» است و گاهی «باید و نباید» را درک می کند که متعلَّق این نوع درک «حکمت عملی» است.

چنان که می دانیم عقل، معانی مختلف دارد و از منظر حیث و اعتبار می توان برای او اقسامی شمرد. ما در این جا به دو قسم مهم و معروف عقل اشاره خواهیم کرد.

عقل بر دو قسم است؛ عقل نظری و عقل عملی. عقل نظری، هست و نیست ها را و عقل عملی، باید و نبایدها را درک می کند.

در تعریف «عقل نظری» به صورت مختصر می توان گفت: عقلی است که اشیاء و امور را درک می کند. به بیان دیگر، کار عقل نظری «درک» است؛ زیرا عقل، هم در بعد نظر و هم در بعد عمل، مجرد است و هر موجود مجرد، کارش نیز مجرد است و کار مجرد، عین درک و شهود است؛ گرچه در انتزاع مفهومی، علم و فهم از بخش ادراک نشأت می گیرد، نه از بخش عمل. این عقل (عقل نظری)