عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 36

از یک رویکرد دیگر هم می توان منظور از عقل در این رساله را روشن نماییم. در این رویکرد، نظام های فکری و فلسفی نقش عمده و اساسی را به عقل می دهند. این واژه در حوزه های گوناگون معرفتی، معانی متفاوتی می یابد؛ برای مثال، معنای عقل آن گاه که در برابر شهودگرایی به کار می رود، با مفاد همین واژه هنگامی که در برابر تجربه گرایی استعمال می شود، تفاوت دارد؛ در این جا به دو اصطلاح رایج عقل اشاره می کنیم:

1. عقل گرایی در برابر تجربه گرایی (1)

گاه منظور از عقل گرایی، مکتبی فلسفی است که منشأ شناخت آدمی را مبادی عقلی و بدیهیات فطری می داند، نه تجارب حسی. افرادی چون دکارت (1650-1596م) لایب نیتز (1716-1646م) و باروخ اسپینوزا (1677-1632م) از مشهورترین عقل گرایان مغرب زمین به شمار می روند. عقل گرایی در این اصطلاح در برابر تجربه گرایی قرار می گیرد؛ زیرا تجربه گرایان، تنها منشأ شناخت را حس و تجربه می دانند و بدیهیات فطری و پیش از تجربه را انکار می کنند. جرج بارکلی (1753-1685م) و دیوید هیوم (1776-1711م) از برجسته ترین فیلسوفان تجربه گرا هستند.

2. عقل گرایی در برابر ایمان گرایی

در حوزه فلسفه دین و مباحث مربوط به الهیات، عقل گرایی به مکاتبی اشاره دارد که در برابر معارف وحیانی، نقش قوه عقل و دیگر ابزار عادی کسب معرفت را نادیده نمی گیرند. این ارج و حرمت نهادن به