فلسفه تاریخ صفحه 121

در شکل گیری آن دخیل بوده، با مشکل روبه رو می شویم و ناچار به قبول تصادف و اتفاق در رویکردهای تاریخی می گردیم.

ج) دلیل سوم

طبق این دلیل، عدم قانون مندی تاریخ بدین سبب است که عامل اصلی تاریخ ساز، انسان است و از آن جا که انسان اختیار و اراده آزاد دارد، رفتار او قابل پیش بینی نیست و همین امر، مانع شکل گیری قوانین در عرصه پدیده های تاریخی و اجتماعی می شود، ولی در علوم تجربی مانند فیزیک و شیمی و علوم عقلی مانند ریاضیات، منطق و فلسفه، چنین محذوری وجود ندارد. ازاین رو در تعمیم قوانین آنها مشکلی پدید نمی آید.

ادوارد هالت کار در این باره می گوید:

نمایش، بارها خود را در علم تکرار می کند، زیرا شخصیت های نمایش علم، موجوداتی هستند که نسبت به گذشته یا اشیای بی جان، شعور ندارند. اما نمایش نمی تواند خود را در تاریخ تکرار کند، زیرا شخصیت های نمایش در اجرای دوم از پایان داستان نخست آگاهی دارند و حالت اجرای نخست، هرگز نمی تواند دوباره جان گیرد. (1)

طبق این نظر، تأثیر قانون علیت در تاریخ با تأثیر آن در علوم طبیعی، تفاوت دارد. گفتنی است که طرف داران این نظریه نیز به دلیل ناممکن دانستن قانون مندی تاریخ، در زمره کسانی قرار می گیرند که قائل به تصادف در تاریخ هستند.

نقد

قوانین حاکم بر تاریخ از مجرای اراده های انسان ها می گذرد، یعنی انسان ها به