فلسفه تاریخ صفحه 123

است و بر همه آنها به طور یکسان صدق می کند.»

دانشمندانی مانند ژان باتیست ویکو، اگوست کنت، اسپنسر، هگل، مارکس، اشپنگلر و آرنلد توین بی که برای تاریخ همه جوامع، مراحل و ادوار مشخصی مطرح کرده اند، جزء صاحبان این نظریه به شمار می آیند. البته آنها در مورد مراحل یا دوره های تاریخی که همه جوامع از آن گذر خواهند کرد، اختلاف نظر دارند: برخی سه مرحله: ربانی، قهرمانی (اسطوره ای) و انسانی (مردمی) را مطرح کرده اند، عده ای به جای مرحله قهرمانی، مرحله فلسفی (مابعدالطبیعی) و به جای مرحله انسانی، مرحله علمی و تحققی (تحصلی یا اثباتی) را مطرح کرده اند و گروهی دیگر، سه مرحله: رشد، وقفه و زوال را مراحل اجتناب ناپذیر گذار جوامع دانسته اند. (1) ولی وجه مشترک همه این نظریات، آن است که حرکت تاریخ در همه جوامع، مراحل یکسانی را طی کرده و تابع قانون واحدی است.

بررسی نظریات

بطلان نظریه نخست با توجه به بطلان تصادف روشن می گردد. پس درباره دو نظریه دیگر داوری می کنیم:

نظریه دوم، اشتراک جامعه ها در قوانین جامعه شناختی را به شدت رد می کند. نظریه سوم نیز اشتراک مذکور را کم و بیش می پذیرد. در این جا ما در دو مقام بحث می کنیم ابتدا درباره آثار و نتایج قبول یا انکار اشتراک - تا از این رهگذر، اهمیت بحث روشن گردد-، آن گاه دلیل وجود قوانین مشترک.

به عقیده ما وجود، وحدت و شخصیت جامعه و تاریخ، امری اعتباری است و حقیقتی ندارد. همچنین احکام جامعه شناختی و قوانین دگرگونی های تاریخی،