فلسفه تاریخ صفحه 131

می توان گفت مفهوم سنت از منظر ایشان، عبارت است از: «روش و سیره ای که به طور غالبی یا دائمی در عمل جامعه ای تجسم می یابد». (1)

از آن جا که برخی از مصادیق واژه «سنت» در قرآن مجید، هم خوانی فراوانی از نظر مفهوم با تعریف «قانون حقیقی» دارد، به گونه ای که طبق تصریح قرآن مجید، «سنت الهی» امری تغییرناپذیر است (به عنوان یک ضابطه و قانونِ تخلف ناپذیر حاکم بر تاریخ)، شایسته است روی این مفهوم به عنوان تصریح قرآن مجید بر ضابطه مندی تاریخ، تمرکز بیشتری شود و میزان انطباق موارد مختلف «سنت» در قرآن مجید با «قانون حقیقی» سنجیده شود. (2)

در مجموع، سنت در فرهنگ قرآن، روش و سلوک عملی است که در جامعه و تاریخ به طور غالبی یا دائمی جریان دارد که به دو دسته: سنت های بشری و سنت های الهی تقسیم می شود و در این میان، سنت های الهی حتمی، تغییرناپذیر، دائمی و تبعیض ناپذیر است.

بنابراین با توجه به تصریح قرآن مجید به وجود سنت های الهی در تاریخ، معلوم می شود که از منظر قرآن کریم، قوانین حقیقی اجتناب ناپذیر و استثناناپذیری بر حرکت تاریخ حاکم است.

2- آیات عبرت

خداوند در آیات متعددی، انسان ها را به عبرت آموزی و پندگیری از سرگذشت پیشینیان دعوت می کند: