فلسفه تاریخ صفحه 151

اگر اراده انسانی، مقهور قوانین حاکم بر حرکت جامعه و تاریخ باشد، به طور طبیعی تلاش و سعی او نیز محصول جبر تاریخ خواهد بود و جزا دادن به کوشش او معقول نخواهد بود.

د) آزادی گروه ها و امت ها در حرکت خویش

چنان که گذشت، عده ای اصالت فلسفی خاصی برای جامعه قائل هستند. آنها اراده جوامع را مقهور قوانین حاکم بر تاریخ دانسته و امت ها، اقوام و گروه ها را در حرکت خویش در بستر زمان مجبور می دانند. (1) این دیدگاه با نظر قرآنی سازگار نیست، زیرا آیات متعددی وجود دارد که نشان می دهد از منظر قرآن، جوامع نیز در حرکت خود مجبور نیستند، بلکه از آزادی برخوردارند:

وَ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً قَریَهً کانَت آمِنَهً مُطمَئِنَّهً یَأتِیها رِزقُها رَغَداً مِن کُلِّ مَکانٍ فَکَفَرَت بِأَنعُمِ اللّهِ فَأَذاقَهَا اللّهُ لِباسَ الجُوعِ وَ الخَوفِ بِما کانُوا یَصنَعُونَ؛ 2

«و خداوند [برای آنان که کفران نعمت می کنند]، مثلی زده است: منطقه آبادی که امن، آرام و مطمئن بود و همواره روزی اش از هر جا می رسید، اما نعمت های خدا را ناسپاسی کردند و خداوند به سبب اعمالی که انجام می دادند، لباس گرسنگی و ترس را بر اندامشان پوشانید.»

خداوند در این آیه شریفه، علت گرسنگی و ترس را بر برخی جوامع، کفران نعمتی می داند که به دست خودشان صورت پذیرفت. تعبیر ...بِما کانُوا یَصنَعُونَ، حاکی از آن است که عملی که منسوب به آنان بوده، سبب نزول بلا بر آنان شده است. بنابراین، هیچ قومی دچار گرفتاری و انحطاط نمی شود، مگر بر اثر عملی