فلسفه تاریخ صفحه 153

ه) کارنامه ویژه هر امت در قیامت

از برخی آیات قرآن کریم چنین استفاده می شود که در روز قیامت، هر انسانی، یک پرونده جداگانه دارد که اعمال ریز و درشت او در آن به طور دقیق ثبت شده است. هر جامعه و امتی نیز در آن روز، کارنامه ویژه ای دارد که بر اساس آن جزا داده می شود:

وَ تَری کُلَّ أُمَّهٍ جاثِیَهً کُلُّ أُمَّهٍ تُدعی إِلی کِتابِهَا الیَومَ تُجزَونَ ما کُنتُم تَعمَلُونَ؛ 1

«در آن روز، هر امتی را می بینی که به سوی کتابش خوانده می شود و [به آنها می گویند:] امروز جزای آن چه را انجام می دادید به شما می دهند.»

و) استقلال انسان در برابر جامعه و تاریخ

یکی از آیات معروفی که حاکی از استقلال انسان در برابر جامعه و تاریخ است، آیه ای است که در مورد مستضعفان مکه نازل شده است؛ همان مردمی که در نهان خانه وجدان خود، حقانیت اسلام را پذیرفته بودند، ولی به بهانه بیچاره و مستضعف بودن، مقهور جامعه خود بودند و از شرایط موجود در مکه تبعیت می کردند. قرآن می فرماید: عذر این گروه و امثال آنها در طول تاریخ پذیرفته نیست، زیرا اگر قدرت اعتراض و تغییر شرایط برایشان وجود نداشت، می توانستند از دیار کفر هجرت کنند، ولی در همان وضع کفر به سر بردند و به این وضعیت تن دادند. ازاین رو، فردای قیامت، عقاب خواهند شد.

إِنَّ الَّذِینَ تَوَفّاهُمُ المَلائِکَهُ ظالِمِی أَنفُسِهِم قالُوا فِیمَ کُنتُم قالُوا کُنّا مُستَضعَفِینَ فِی الأَرضِ قالُوا أَ لَم تَکُن أَرضُ اللّهِ واسِعَهً فَتُهاجِرُوا فِیها فَأُولئِکَ مَأواهُم جَهَنَّمُ وَ ساءَت مَصِیراً؛ 2