فلسفه تاریخ صفحه 178

درس 13 و14:سنت های الهی در تاریخ(1)

مقصود از سنت های الهی در تاریخ

پیش تر در بحث قانونمندی تاریخ گفتیم که جامعه و تاریخ از منظر عقل و دین، قانونمند بوده و یک سری قوانین حقیقی - که حاکی از رابطه علّی و معلولی بین پدیده های اجتماعی است - بر حرکت تاریخ حاکم می باشد. نیز گفتیم که قرآن از این قوانین با تعبیر «سنت الله» یاد کرده و آنها را تغییرناپذیر و بی استثنا معرفی می کند.

همان گونه که گذشت، قرآن کریم لفظ «سنت» را در مورد نزول عذاب بر اقوام و جوامع باطل گرا، کافر، مشرک، ظالم، فاسق و فاجر به کار می برد، ولی از آن جا که هیچ یک از افعال الهی را عبث، گزاف و بی حساب و کتاب نمی دانیم، اصطلاح «سنت الهی» را به معنایی عام تر می گیریم و آن را بر «ضوابطی که در افعال الهی وجود دارد» یا «روش هایی که خدای متعال، امور عالم و آدم را بر پایه آنها تدبیر و اداره می کند»، اطلاق می کنیم. (1)