فلسفه تاریخ صفحه 184

را به توحید و ترک بندگی غیر خدا دعوت نماید و در هنگام اختلافات بر مبنای قسط، عدل و حق بین آنها حکم کند و با آنها اتمام حجت نماید و به مؤمنان، بهشت جاویدان را بشارت دهد و گمراهان را به نزول در عذاب بیم دهد. باید توجه داشت که لفظ «امت» در آیات فوق به معنای «مطلق جماعت» است و شامل شهر، روستا، شهرستان، استان و کشور می شود. (1)

ب) سنت تنگی و رنج برای پذیرش حق

سنت دیگر الهی در تاریخ، سنت سخت گیری و فشاری است که خداوند، مقارن با فرستادن پیامبران بر امت های آنان می فرستد تا در اثر آن متوجه خدا شوند و از تعلقات مادی و دنیوی، دل بریده و به بندگی خدا و اطاعت از پیامبران تن دهند. ازاین رو، برخی از علما آن را از فروعات سنت هدایت انبیایی شمرده اند. (2) این سنت نیز مطلق است و اختصاص به جامعه مؤمن یا کافر، اهل حق یا باطل ندارد. آیات ذیل، معرف این سنت الهی است:

- وَ لَقَد أَرسَلنا إِلی أُمَمٍ مِن قَبلِکَ فَأَخَذناهُم بِالبَأساءِ وَ الضَّرّاءِ لَعَلَّهُم یَتَضَرَّعُونَ؛ 3

«و هر آینه [پیامبرانی] به سوی امت های پیش از تو فرستادیم و آنان را به تنگی و رنج بگرفتیم تا مگر زاری کنند.»

- وَ ما أَرسَلنا فِی قَریَهٍ مِن نَبِیٍّ إِلاّ أَخَذنا أَهلَها بِالبَأساءِ وَ الضَّرّاءِ لَعَلَّهُم یَضَّرَّعُونَ؛ 4

«و ما هیچ پیامبری را در هیچ آبادی و شهری نفرستادیم، مگر آن که مردم آن