فلسفه تاریخ صفحه 190

شکست و پیروزی (آل عمران، آیه140-152) و مال و فرزندان (انفال، آیه28)، به عنوان ابزارهای آزمون های الهی مطرح گردیده است.

قرآن مجید در فرازهای مختلف، اهدافی را برای سنت ابتلا مطرح نموده است که برخی از آنها عبارتند از: تمحیص (خالص کردن مؤمنان) و مَحق (زوال تدریجی کافران) (آل عمران، آیه140-142)؛ نمایان شدن باطن انسان ها (آل عمران، آیه154)؛ آزمودن ظرفیت آنان در هنگام مواجهه با نعمت (انفال، آیه17)؛ هدایت اهل هدایت و گمراهی اهل گمراهی (اعراف، آیه155)؛ تمییز صابران از سایران (محمد، آیه31)؛ آشکار نمودن برترین انسان ها در عمل (هود، آیه7)؛ نمایاندن ترسایان در نهان (مائده، آیه94 و95)؛ ارزیابی قدرشناسی انسان ها (نمل، آیه40).

د) سنت اجل جامعه ها

برخی از آیات قرآن مجید از مرگ امت ها خبر می دهد و یکی از سنت های الهی را پایان دادن عمر امت ها مطرح می کنند. لذا همان گونه که عمر هر انسانی آغاز و انجامی دارد، جوامع نیز عمر دارند و پس از پایان یافتن عمرشان به مرگ مبتلا می شوند؛ به این دو آیه توجه کنید:

- ...لِکُلِّ أُمَّهٍ أَجَلٌ إِذا جاءَ أَجَلُهُم فَلا یَستَأخِرُونَ ساعَهً وَ لا یَستَقدِمُونَ. 1

- وَ لِکُلِّ أُمَّهٍ أَجَلٌ فَإِذا جاءَ أَجَلُهُم لا یَستَأخِرُونَ ساعَهً وَ لا یَستَقدِمُونَ. 2

از آیات فوق پیداست که از یک سو، مرگ جوامع، امری همگانی و حتمی است، زیرا می فرماید: ...لِکُلِّ أُمَّهٍ أَجَلٌ...؛ یعنی برای همه امت ها، نقطه پایانی در نظر گرفته