فلسفه تاریخ صفحه 215

وَ إِذ تَأَذَّنَ رَبُّکُم لَئِن شَکَرتُم لَأَزِیدَنَّکُم وَ لَئِن کَفَرتُم إِنَّ عَذابِی لَشَدِیدٌ؛ 1

«و [یاد کن] آن گاه را که پروردگارتان اعلام داشت: بی تردید، اگر سپاس گزار باشید بر [نعمت] شما می افزایم و اگر ناسپاسی کنید، بی گمان عذاب من سخت است.»

بر اساس این آیه، شکر نعمت، موجب فراوانی آن می شود و کفرانش، انسان را در معرض خطر عذاب شدید قرار می دهد. حقیقت شکر، این است که انسان در حین استفاده از نعمت، به یاد نعمت دهنده باشد و احسان و نیکی اش را ابراز کند. ازاین رو، شکر نعمت الهی در گرو ایمان به خدا، توجه به نعمت های او و ظاهر کردن احسان اوست. اگر انسان به خدا ایمان نداشته باشد، سرچشمه منفعت هایی که نصیبش می شود را غیر خدا می داند. در نتیجه، خود را مدیون خداوند نمی شمارد و سپاس گزاری را لازم نمی داند.

از آن جا که یکی از نعمت های بزرگ الهی، نعمت شرایع و تعالیم دینی و در نتیجه سعادت بشر است، شکر آن ضروری است. شکر نعمت دین به این است که انسان، نخست دین را از ناحیه خدا بداند و دوم با عمل به دستورهای آن، تعالیم دینی را ظاهر کند. ازاین رو، در روایات، دوری از گناه به عنوان مصداق شکر بیان شده است. امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

«شکر النعمه اجتناب المحارم»؛ (1)«شکر نعمت، همان دوری از گناهان است.»

در روایت دیگر از امام صادق(علیه السلام) در توضیح آیه ...لَئِن شَکَرتُم لَأَزِیدَنَّکُم... آمده است: مصداق واقعی شکری که افزایش نعمت را در پی دارد، آن است که