- سخن ناشر 1
- مقدمه پژوهشگاه بین المللی المصطفی(صلی الله علیه و آله) 3
- مقدمه مؤلف 6
- بخش نخست: مباحث مقدماتی 10
- اشاره 10
- درس 1 و2:مباحث مقدماتی 11
- تعریف علم تاریخ 11
- اشاره 14
- انواع پژوهش در تاریخ 14
- 1- تاریخ نقلی 14
- 2- تاریخ تحلیلی 17
- 3- فلسفه علم تاریخ (formal Philosophy Of History) 19
- 4- فلسفه نظری تاریخ (speculative Philosophy Of History) 20
- تمایز فلسفه علم تاریخ با فلسفه نظری تاریخ 23
- اشاره 24
- محورهای تاریخ نگاری نقلی و تحلیلی 24
- 1- تاریخ کتبی و شفاهی 24
- 2- تاریخ سیاسی 25
- 3- تاریخ اجتماعی 25
- 4- تاریخ ترکیبی 26
- 5- تاریخ فرهنگ و تمدن 27
- 7- تاریخ عمومی و تقویمی 28
- 6- سیره نگاری 28
- 8- نسب نگاری 29
- 9- تاریخ نگاری محلی 29
- 1- فلسفه تاریخ 30
- اشاره 30
- 2- تاریخ در ترازو 30
- معرفی چند اثر در فلسفه تاریخ 30
- 5- سنت های اجتماعی و فلسفه تاریخ در مکتب قرآن 31
- 4- تاریخ چیست 31
- 3- مقدمه ای بر فلسفه تاریخ 31
- 6- آثار استاد شهید مطهری 36
- 7- جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن 37
- 8- قرآن و سنن الهی در اجتماع بشر 38
- بخش دوم: فلسفه علم تاریخ 41
- اشاره 41
- معانی علم 42
- تمایز علمیت و عینیت تاریخ 42
- اشاره 42
- درس 3 و4:علمیت تاریخ 42
- 1- مطلق آگاهی (knowledge) 43
- 3- رشته علمی تجربی (science) 43
- 2- رشته علمی (discipline) 43
- شرایط رشته علمی (DISCIPLINE) بودن 44
- 1- داشتن موضوع بحث واحد 44
- 2- وحدت روش تحقیق 44
- 3- وجود نظم و انضباط درونی 45
- آیا تاریخ، یک «رشته علمی» است ؟ 46
- اشاره 46
- 1- تبیین علّی و معلولی در علوم تجربی 47
- 2- تبیین علّی ویژه تاریخ 48
- اشاره 52
- نقد و بررسی ادله منکران علمیت تاریخ 52
- 1- دلیل اول 53
- 2- دلیل دوم 55
- 3- دلیل سوم 57
- 4- دلیل چهارم 59
- 5- دلیل پنجم 61
- 6- دلیل ششم 62
- 7- دلیل هفتم 63
- مقصود از عینیت تاریخ 71
- درس 5 و6 : عینیت تاریخ 71
- ارزیابی حقیقت نمایی تاریخ 72
- 1- ذهن گرایی 81
- موانع نیل به عینیت مطلق 81
- 2- تکیه ناروا بر ارزش ها 82
- 3- کشف علت 83
- 4- تاریخ نگاری درباری 85
- 5- بیم ملامت گران 86
- تاریخ و ارزش ها 86
- پیش بینی در تاریخ 91
- 1- تمایز پیش بینی و پیش گویی 91
- 2- پیش بینی و پیش گویی در علوم تجربی 92
- 3- طرح دیدگاه ها در باره پیش بینی در تاریخ 93
- 4- نقد و بررسی دیدگاه ها درباره پیش بینی در تاریخ 95
- اشاره 102
- بخش سوم: فلسفه نظری تاریخ 102
- اشاره 103
- درس 7و8:قانونمندی تاریخ از منظر عقل 103
- مفهوم قانون 104
- اشاره 105
- 1- انواع قانون حقیقی 105
- انواع قانون 105
- 2- شروط لازم برای قانون حقیقی 107
- مفاهیم تصادف 108
- اشاره 108
- 3- تحقق امر غیر مقصود 109
- 1- از بین رفتن علت ناقصه یا شرط پنهان 109
- 2- برخورد دو سلسله از علت ها و معلول های مستقل 109
- 4- مقصود نبودن از سوی فاعل قریب 110
- 5- انتساب به یک علت جزیی غیرمترقبه 111
- 6- بطلان اصل علیت 111
- عدم ملازمه میان قانونمندی تاریخ و اصالت فلسفی آن 112
- پیامدهای انکار قانون مشترک در جامعه و تاریخ 113
- اشاره 114
- 1- نظریه نخست 114
- نظریه ها در باب قانونمندی یا تصادفی بودن تاریخ 114
- الف) دلیل اول 114
- ب) دلیل دوم 119
- ج) دلیل سوم 121
- 3- نظریه سوم 122
- 2- نظریه دوم 122
- بررسی نظریات 123
- دلایل قانونمندی تاریخ در قرآن 127
- درس 9 و10:قانونمندی تاریخ از منظر وحی 127
- اشاره 127
- اشاره 127
- 1- آیات سنت 128
- 2- آیات عبرت 131
- 3- آیات «سیر در زمین» 133
- 4- آیات نشانه بودن سرگذشت اقوام 135
- 1- نظریات در باب نقش انسان در ساختن تاریخ 138
- اشاره 138
- قوانین تاریخی و آزادی انسان 138
- الف) نظریه جبرگرایانه 138
- ب) نظریه آزادی محدود و کنترل شده 144
- ج) نظریه اختیارگرایانه 144
- 2- نقد نظریه نخست و دوم 147
- الف) انتخاب مسیر هدایت و گمراهی 148
- 3- آزادی انسان در تاریخ از منظر قرآن 148
- اشاره 148
- ب) استفاده از بصیرت و آگاهی خویش 149
- ج) انتخاب هدف و روش زندگی 150
- د) آزادی گروه ها و امت ها در حرکت خویش 151
- و) استقلال انسان در برابر جامعه و تاریخ 153
- ه) کارنامه ویژه هر امت در قیامت 153
- درس 11 و12:عوامل محرک تاریخ 158
- مفهوم عوامل محرک تاریخ 158
- اشاره 160
- 1- دیدگاه مکاتب بشری 160
- طرح دیدگاه ها 160
- الف)تباهی قدرت 161
- ب) عامل عصبیت 162
- ج) مبارزه جناح های مرتجع و پیشرو 162
- د) عامل هجوم و دفاع 163
- ه) جغرافیاگرایی 164
- و) عنصر زور و عوامل سیاسی 164
- ز) تکامل ابزار تولید 164
- ح) انباشت علم و دانش 165
- ط) قهرمانان و شخصیّت ها 166
- ی ) وحی و نبوت 167
- ک) اراده الهی 169
- 2- دیدگاه اسلام 171
- درس 13 و14:سنت های الهی در تاریخ(1) 178
- مقصود از سنت های الهی در تاریخ 178
- فایده شناخت سنت های الهی حاکم بر تاریخ 179
- انواع سنت های الهی 180
- اشاره 181
- سنت های عامِ الهی حاکم بر تاریخ 181
- الف) سنت هدایت توسط پیامبران 181
- ب) سنت تنگی و رنج برای پذیرش حق 184
- ج) سنت ابتلا 187
- د) سنت اجل جامعه ها 190
- ه) سنت تقدیر معیشت 192
- و) سنت تفاوت ها 196
- ز) سنت تأثیر زیربنایی انسان در تغییرات اجتماعی 197
- ح) سنت امداد 199
- ط) سنت بقای امور مفید برای مردم 201
- ی ) سنت مبارزه مَلأ و مترفان (خوش گذرانان) با پیامبران 202
- ک) سنت امهال 206
- اشاره 214
- درس 15 و16:سنت های الهی در تاریخ (2) 214
- الف) سنت ازدیاد نعمت در پرتو شکر 214
- 1- سنت های مخصوص اهل حق 214
- سنت های خاصِ الهی حاکم بر حرکت تاریخ 214
- ب) سنت هدایت گام به گام 217
- ج) سنت تأثیر ایمان و عمل صالح در رفاه اجتماعی 220
- د) سنت تحبیب و تزیین ایمان و کراهت کفر 222
- ه) سنت غلبه مؤمنان بر کافران 223
- و) سنت فروپاشی اقتدار جوامع در اثر طرد پیامبران 229
- 2- سنت های مخصوص اهل باطل 231
- الف) سنت گمراهی گام به گام 231
- ب) سنت تزیین اعمال 234
- ج) سنت شکست از دشمنان 239
- د) سنت تسلط مجرمان و مترفان 241
- ه) سنت املا یا استدراج 243
- و) سنت عذاب استیصال 247
- کتاب نامه 258
معرفی چند اثر در فلسفه تاریخ
اشاره
کتاب های فراوانی درباره فلسفه تاریخ نوشته شده است که برخی از آن ها تنها به فلسفه نظری و برخی دیگر تنها به فلسفه علم تاریخ پرداخته و بعضی نیز به هر دو بخش نظر افکنده اند. در این میان بعضی از دانشمندان، دیدگاه اسلام را درباره فلسفه تاریخ بیان داشته اند که عمده مباحث اسلام در فلسفه نظری تاریخ مطرح شده است.
از آن جا که معرفی همه منابع فلسفه تاریخ در حد مجال کوتاه این اثر نیست، تنها به معرفی برخی از آثار مهمی که برای دانش جویان تأثیر کاربردی دارند، می پردازیم.
1- فلسفه تاریخ
این کتاب اثر عبدالکریم سروش، کم حجم ولی مفید و فشرده است و به هر
دو بحث فلسفه نظری و فلسفه علم تاریخ پرداخته است، ولی بیشتر مباحث کتاب مربوط به فلسفه علم تاریخ است. در این کتاب مسائل عمده فلسفه علم تاریخ به صورت فشرده مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، لکن مطالب آن قابل نقد می باشد.
2- تاریخ در ترازو
این کتاب، تألیف عبدالحسین زرّین کوب است، که به فلسفه علم و روش پژوهش در تاریخ پرداخته است. ازاین رو مطالبی چون شیوه پژوهش در تاریخ، نقش گرایش های مورخان در تاریخ نگاری، نقش گرایش های فکری، سیاسی، ادبی و فلسفی در تاریخ نویسی، اسناد و انواع آن و علمیت تاریخ در آن مطرح