- سخن ناشر 1
- مقدمه پژوهشگاه بین المللی المصطفی(صلی الله علیه و آله) 3
- مقدمه مؤلف 6
- اشاره 10
- بخش نخست: مباحث مقدماتی 10
- تعریف علم تاریخ 11
- درس 1 و2:مباحث مقدماتی 11
- اشاره 14
- انواع پژوهش در تاریخ 14
- 1- تاریخ نقلی 14
- 2- تاریخ تحلیلی 17
- 3- فلسفه علم تاریخ (formal Philosophy Of History) 19
- 4- فلسفه نظری تاریخ (speculative Philosophy Of History) 20
- تمایز فلسفه علم تاریخ با فلسفه نظری تاریخ 23
- اشاره 24
- محورهای تاریخ نگاری نقلی و تحلیلی 24
- 1- تاریخ کتبی و شفاهی 24
- 3- تاریخ اجتماعی 25
- 2- تاریخ سیاسی 25
- 4- تاریخ ترکیبی 26
- 5- تاریخ فرهنگ و تمدن 27
- 7- تاریخ عمومی و تقویمی 28
- 6- سیره نگاری 28
- 8- نسب نگاری 29
- 9- تاریخ نگاری محلی 29
- 2- تاریخ در ترازو 30
- 1- فلسفه تاریخ 30
- اشاره 30
- معرفی چند اثر در فلسفه تاریخ 30
- 3- مقدمه ای بر فلسفه تاریخ 31
- 5- سنت های اجتماعی و فلسفه تاریخ در مکتب قرآن 31
- 4- تاریخ چیست 31
- 6- آثار استاد شهید مطهری 36
- 7- جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن 37
- 8- قرآن و سنن الهی در اجتماع بشر 38
- اشاره 41
- بخش دوم: فلسفه علم تاریخ 41
- درس 3 و4:علمیت تاریخ 42
- معانی علم 42
- تمایز علمیت و عینیت تاریخ 42
- اشاره 42
- 1- مطلق آگاهی (knowledge) 43
- 3- رشته علمی تجربی (science) 43
- 2- رشته علمی (discipline) 43
- 1- داشتن موضوع بحث واحد 44
- شرایط رشته علمی (DISCIPLINE) بودن 44
- 2- وحدت روش تحقیق 44
- 3- وجود نظم و انضباط درونی 45
- اشاره 46
- آیا تاریخ، یک «رشته علمی» است ؟ 46
- 1- تبیین علّی و معلولی در علوم تجربی 47
- 2- تبیین علّی ویژه تاریخ 48
- نقد و بررسی ادله منکران علمیت تاریخ 52
- اشاره 52
- 1- دلیل اول 53
- 2- دلیل دوم 55
- 3- دلیل سوم 57
- 4- دلیل چهارم 59
- 5- دلیل پنجم 61
- 6- دلیل ششم 62
- 7- دلیل هفتم 63
- مقصود از عینیت تاریخ 71
- درس 5 و6 : عینیت تاریخ 71
- ارزیابی حقیقت نمایی تاریخ 72
- موانع نیل به عینیت مطلق 81
- 1- ذهن گرایی 81
- 2- تکیه ناروا بر ارزش ها 82
- 3- کشف علت 83
- 4- تاریخ نگاری درباری 85
- 5- بیم ملامت گران 86
- تاریخ و ارزش ها 86
- 1- تمایز پیش بینی و پیش گویی 91
- پیش بینی در تاریخ 91
- 2- پیش بینی و پیش گویی در علوم تجربی 92
- 3- طرح دیدگاه ها در باره پیش بینی در تاریخ 93
- 4- نقد و بررسی دیدگاه ها درباره پیش بینی در تاریخ 95
- اشاره 102
- بخش سوم: فلسفه نظری تاریخ 102
- درس 7و8:قانونمندی تاریخ از منظر عقل 103
- اشاره 103
- مفهوم قانون 104
- اشاره 105
- 1- انواع قانون حقیقی 105
- انواع قانون 105
- 2- شروط لازم برای قانون حقیقی 107
- اشاره 108
- مفاهیم تصادف 108
- 1- از بین رفتن علت ناقصه یا شرط پنهان 109
- 2- برخورد دو سلسله از علت ها و معلول های مستقل 109
- 3- تحقق امر غیر مقصود 109
- 4- مقصود نبودن از سوی فاعل قریب 110
- 6- بطلان اصل علیت 111
- 5- انتساب به یک علت جزیی غیرمترقبه 111
- عدم ملازمه میان قانونمندی تاریخ و اصالت فلسفی آن 112
- پیامدهای انکار قانون مشترک در جامعه و تاریخ 113
- الف) دلیل اول 114
- نظریه ها در باب قانونمندی یا تصادفی بودن تاریخ 114
- 1- نظریه نخست 114
- اشاره 114
- ب) دلیل دوم 119
- ج) دلیل سوم 121
- 3- نظریه سوم 122
- 2- نظریه دوم 122
- بررسی نظریات 123
- اشاره 127
- اشاره 127
- درس 9 و10:قانونمندی تاریخ از منظر وحی 127
- دلایل قانونمندی تاریخ در قرآن 127
- 1- آیات سنت 128
- 2- آیات عبرت 131
- 3- آیات «سیر در زمین» 133
- 4- آیات نشانه بودن سرگذشت اقوام 135
- قوانین تاریخی و آزادی انسان 138
- اشاره 138
- 1- نظریات در باب نقش انسان در ساختن تاریخ 138
- الف) نظریه جبرگرایانه 138
- ب) نظریه آزادی محدود و کنترل شده 144
- ج) نظریه اختیارگرایانه 144
- 2- نقد نظریه نخست و دوم 147
- 3- آزادی انسان در تاریخ از منظر قرآن 148
- اشاره 148
- الف) انتخاب مسیر هدایت و گمراهی 148
- ب) استفاده از بصیرت و آگاهی خویش 149
- ج) انتخاب هدف و روش زندگی 150
- د) آزادی گروه ها و امت ها در حرکت خویش 151
- ه) کارنامه ویژه هر امت در قیامت 153
- و) استقلال انسان در برابر جامعه و تاریخ 153
- درس 11 و12:عوامل محرک تاریخ 158
- مفهوم عوامل محرک تاریخ 158
- طرح دیدگاه ها 160
- 1- دیدگاه مکاتب بشری 160
- اشاره 160
- الف)تباهی قدرت 161
- ج) مبارزه جناح های مرتجع و پیشرو 162
- ب) عامل عصبیت 162
- د) عامل هجوم و دفاع 163
- ز) تکامل ابزار تولید 164
- و) عنصر زور و عوامل سیاسی 164
- ه) جغرافیاگرایی 164
- ح) انباشت علم و دانش 165
- ط) قهرمانان و شخصیّت ها 166
- ی ) وحی و نبوت 167
- ک) اراده الهی 169
- 2- دیدگاه اسلام 171
- مقصود از سنت های الهی در تاریخ 178
- درس 13 و14:سنت های الهی در تاریخ(1) 178
- فایده شناخت سنت های الهی حاکم بر تاریخ 179
- انواع سنت های الهی 180
- سنت های عامِ الهی حاکم بر تاریخ 181
- اشاره 181
- الف) سنت هدایت توسط پیامبران 181
- ب) سنت تنگی و رنج برای پذیرش حق 184
- ج) سنت ابتلا 187
- د) سنت اجل جامعه ها 190
- ه) سنت تقدیر معیشت 192
- و) سنت تفاوت ها 196
- ز) سنت تأثیر زیربنایی انسان در تغییرات اجتماعی 197
- ح) سنت امداد 199
- ط) سنت بقای امور مفید برای مردم 201
- ی ) سنت مبارزه مَلأ و مترفان (خوش گذرانان) با پیامبران 202
- ک) سنت امهال 206
- 1- سنت های مخصوص اهل حق 214
- سنت های خاصِ الهی حاکم بر حرکت تاریخ 214
- الف) سنت ازدیاد نعمت در پرتو شکر 214
- اشاره 214
- درس 15 و16:سنت های الهی در تاریخ (2) 214
- ب) سنت هدایت گام به گام 217
- ج) سنت تأثیر ایمان و عمل صالح در رفاه اجتماعی 220
- د) سنت تحبیب و تزیین ایمان و کراهت کفر 222
- ه) سنت غلبه مؤمنان بر کافران 223
- و) سنت فروپاشی اقتدار جوامع در اثر طرد پیامبران 229
- الف) سنت گمراهی گام به گام 231
- 2- سنت های مخصوص اهل باطل 231
- ب) سنت تزیین اعمال 234
- ج) سنت شکست از دشمنان 239
- د) سنت تسلط مجرمان و مترفان 241
- ه) سنت املا یا استدراج 243
- و) سنت عذاب استیصال 247
- کتاب نامه 258
شده است. این کتاب، حاوی مطالب پراکنده فراوانی است، ولی از انسجام و اتقان منطقی چندانی برخوردار نیست.
3- مقدمه ای بر فلسفه تاریخ
اثر فوق نگاشته «والش.دبیلو.اچ» است که توسط ضیاءالدین علایی طباطبایی ترجمه شده است. این کتاب به مباحثی چون چیستی فلسفه تاریخ، تبیین تاریخی، حقیقت و واقعیت در تاریخ، علیت تاریخی، نقش اعتقادات در داوری های مورخان، وظیفه مورخ از دیدگاه های مختلف و حدود تاریخ علمی پرداخته است. مباحث کتاب عمدتاً ناظر به فلسفه علم تاریخ است، ولی از پیچیده گویی خاصی برخوردار است. مؤلف کتاب، استاد منطق و فلسفه در دانشگاه «ادینبورگ» و دارای روحیه نقادی است.
اثر فوق منبع خوبی برای آشنایی با آرای غربی ها در باب فلسفه علم تاریخ است.
4- تاریخ چیست
این کتاب اثر «ای. اچ. کار»، ترجمه حسن کامشاد است که درباره مسائل فلسفه علم تاریخ مانند مورخ و واقعیاتی که در اختیار دارد، تاریخ، علم، اخلاق و علیت در تاریخ مباحثی را مطرح نموده است، ولی شهید مطهری در فلسفه تاریخ برخی از آرای وی را نقد و بررسی کرده است. کتاب مذکور منبع خوبی برای آشنایی با آرای دانشمندان غربی درباره فلسفه تاریخ است.
5- سنت های اجتماعی و فلسفه تاریخ در مکتب قرآن
این کتاب یکی از منابع مهم در زمینه «فلسفه تاریخ در قرآن» است. این کتاب از آثار شهید محمدباقر صدر به شمار می رود، در میان فیلسوفان و دانشمندان اسلامی،