فلسفه تاریخ صفحه 61

«حاصل ضرب فشار هر گازی در حجمش ثابت است»، این یک نظریه علمی است، اما یک گزاره مشاهدتی نیست، زیرا اگرچنین بود، این گونه می گفتیم: «حاصل ضرب فشار این گاز در حجمش ثابت است». این که می گوییم: «هر گازی...»، این متکی بر حافظه است؛ یعنی ما با تکیه بر حافظه می دانیم که چنین قاعده ای در گازهای سابق که آزمایش کرده ایم، بوده است و اکنون این نظریه علمی را مطرح کرده ایم. بنابراین، اگر تکیه بر حافظه به دلیل خطاپذیر بودن آن، موجب عدم اعتبار تاریخ است، در علوم تجربی نیز همین مشکل مطرح می باشد و نظریات علمی نیز اعتبار نخواهند داشت.

آری، تکیه بر حافظه در تاریخ، بیش از علوم تجربی است، ولی این امر باعث نمی شود که شما بگویید تاریخ به دلیل تکیه بر حافظه، معتبر نیست و اصلاً نمی توان آن را علم نامید، ولی علوم تجربی و نظریات علمی، معتبر بوده و علم شمرده می شوند.

5- دلیل پنجم

در گزاره های تاریخی، احتمال غرض ورزی در نقل وجود دارد، یعنی شاید نویسندگان گذشته بر اساس اغراض ویژه ای، تاریخ را تحریف کرده و به صورت موجود نوشته باشند، تا خلاف واقع به نسل های آینده منتقل شود.

نقد

احتمال غرض ورزی در علوم تجربی نیز وجود دارد، یعنی ممکن است دانشمند علوم تجربی که بیست یا سی سال پیش، تحقیقاتی را در کتابش شکل داده، غرض ورزانه نگاشته باشد. البته شاید کسانی بگویند: برای دانشمند علوم تجربی، چه داعیه ای برای دروغ گفتن وجود دارد؟