فلسفه تاریخ صفحه 63

نقد

این سخن درست نیست، زیرا در اصل، وجود خارجی داشتن، شرط رشته علمی بودن نیست؛ همان گونه که عدد، عینیت ندارد، زیرا مفاهیم فلسفی در خارج وجود مجزایی از موضوعاتشان ندارند، ولی علم ریاضیات که موضوعش عدد است، یک رشته علمی (discipline) است.

7- دلیل هفتم

اشکال دیگری که در راستای تضعیف اعتبار تاریخ نسبت به علوم تجربی مطرح گردیده، این است که ما در تاریخ، اغلب با انسان مواجه می شویم، یعنی رکن اصلی و سازنده تاریخ، انسان است، ولی در علوم تجربی طبیعی با طبیعت رو به رو می شویم.

دانشمند علوم تجربی - البته علوم تجربی طبیعی، نه انسانی - با جمادات و نباتات رو به روست، ولی مورخ با انسان سروکار دارد و از آن جا که انگیزه و اعتقاد - که نقش اصلی را در رفتار انسان ایفا می کند - به طور معمول، امری ناپیدا و پنهان بوده و کشف آن بسیار دشوار است. گزارش و تحلیل تاریخ - که بازیگر اصلی آن انسان و انگیزه های درونی اوست - بسیار خطاپذیر می شود، چراکه مورخ، قادر نیست راز سکوت و یا برخورد تندی که یک انسان با یک پدیده اجتماعی کرد، دریابد؛ زیرا به دقت از انگیزه آن انسان با خبر نیست.

ولی عالم تجربی، وقتی می خواهد ریزش برگ از درختان را ارزیابی کند، بر اساس قواعد فیزیک، مکانیک و گیاه شناسی - که هیچ ربطی به انگیزه و باور پنهان ندارد - آن را تحلیل می کند، چون فراسوی این ریزش ظاهری برگ، امر دیگری به نام انگیزه یا نیت و اعتقاد برگ در ریزش آن دخیل نیست.