فلسفه تاریخ صفحه 83

یکی از دو جناح گرایش می یابد و این روی آوری یا روی گردانی وی به طور طبیعی میل به پیروزی یک دسته و شکست دسته دیگر را در او زنده می کند. در چنین شرایطی، اگر مورخ از قوت نفس و استقامت شخصیت برخوردار نباشد، امیال مذکور، وی را به سوی حذف گزاره هایی که به نفع جناح مطلوب او و نیز نقل گزاره های علیه جناح مغضوبش می کشاند. از آن جا که مقاومت در قبال این امیال - که همواره انسان را در ضمیر ناخودآگاه، تحریک می کند - عملی دشوار است، نقل حقایق در تاریخ نیز دشوار می شود.

هر یک از ارزش های اجتماعی، اخلاقی، دینی و... می تواند مورخ را حق یا به ناحق از بی طرفی در نقل تاریخ باز دارد و این، یکی از موانع نیل به عینیت مطلق در تاریخ به شمار می آید. اما به نظر می رسد، توجه به دو نکته در این جا مهم است:

1. دخالت ناروای ارزش ها در تاریخ، در حدی نیست که تمام حقایق تاریخ را وارونه نماید و مانع سودمندی آن گردد؛

2. این امر موجب گردیده است تا برخی، دخالت دادن ارزش ها در نقل حوادث تاریخی را به کلی مردود شمرده و محکوم نمایند و نقل تمام پدیده های تاریخی را - حتی به قیمت نابودی ارزش های اخلاقی و دینی جامعه - روا بشمارند. بنابراین به نظر می رسد که این دیدگاه، صحیح نیست و اصولی مهم تر از اصل نیل به عینیت تاریخ وجود دارد که رعایت آنها در برخی موارد موجب می شود تا از نقل برخی از پدیده های تاریخی اجتناب کنیم. (1)

3- کشف علت

مسأله دیگری که مورخ را وارد قضاوت کردن و دخالت دادن ارزش ها در تاریخ