فلسفه تاریخ صفحه 92

پیروزی رومیان بعد از شکست از ایرانیان که محقق گردید و یا پیش گویی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) درباره سلطه یافتن بنی امیه بر مسلمانان و یا پیش گویی علی(علیه السلام) از نحوه شهادتش و خضاب شدن محاسنش به وسیله خون سر مبارکش که محقق گردید.

پیش گویی، همواره به صورت قضیه حملیه به کار می رود؛ مانند این که قرآن کریم درباره آینده تاریخ می فرماید: وَ لَقَد کَتَبنا فِی الزَّبُورِ مِن بَعدِ الذِّکرِ أَنَّ الأَرضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصّالِحُونَ؛ 1 «ما در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: بندگان شایسته ام وارث [حکومت] زمین خواهند شد.» ولی پیش بینی یعنی سخن گفتن از آینده درقالب قضیه شرطیه؛ مثل این که می گوییم: اگر آب به صد درجه برسد، آن گاه جوش خواهد آمد. این قضیه می گوید: اگر مقدم تحقق یابد، تالی هم محقق خواهد شد، اما ضامن تحقق مقدم نیست.

2- پیش بینی و پیش گویی در علوم تجربی

عالم تجربی از غیب خبر ندارد تا بگوید که شرایط لازم برای یک رخداد تجربی در آینده، صددرصد فراهم خواهد شد. در علوم تجربی، تنها می توان پیش بینی کرد نه پیش گویی. برای نمونه، عالم تجربی یک بار در پاسخ به پرسش «چرا آب به جوش آمد؟» می گوید: چون دمای آب به صد درجه رسید و بار دیگر می گوید: هرگاه دمای آب به صد درجه برسد، جوش خواهد آمد. نخستین پاسخ، همان توجیه یا تبیین و دومی پیش بینی است.

اکنون که روشن گردید که ما در علوم تجربی می توانیم واقعیت موجود را توجیه و تبیین و واقعیت نامشهود را پیش بینی کنیم، جای این پرسش است که آیا چنین توجیه و پیش بینی ای در تاریخ وجود دارد یا خیر؟