مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 100

ایجاد می شود، چیز دیگری نیست.(1)

با وجود این، آنها به نوع دیگری از کلّی قائل بودند که با مذهب کاملاً مادّی آنها مغایرت داشت و آنها را از صف اسم گرایان مطلق خارج می کرد؛ از این رو به نوعی اصالت عقل قائل بودند؛ قائل به نوعی اصالت عقل که چندان با موضع کاملاً تجربی مذهب و قائل به اصالت تسمیه سازگار نبود؛(2) از این رو، معتقد بودند تصوّرات کلیّه دیگری وجود دارد که صرفاً ذهنی و از هر امر حسّی، خارج است و این مفاهیم کلّی، پیشین و مقدّم بر تجربه است. تصوّرات و مفاهیم کلّی (پیش فرضها) نیز وجود دارد که ظاهراً بر تجربه مقدّم است.(3)

براساس این، می توان گفت که رواقیان در باب کلّی، همانند بسیاری از موارد دیگر، دچار تناقض شده اند و حدّ وسط بین مکتب اسم گرایی مطلق و واقع گرایی مطلق را در پیش گرفته اند.

نتیجه گیری

مکتب رواقی به سه دوره تقسیم می شود: قدیم، میانه و امپراتوری روم. هرچه به پایان این مکتب نزدیک شویم، گرایش به تعالیم اخلاقی و تأکید بر جنبه عملی فلسفه بیشتر می شود.

رواقیان در معرفت شناسی، از اصحاب جزم و یقین به شمار می روند؛ یعنی معتقدند معرفت برای آدمی ممکن و دست یافتنی است، ولی ابزار آن، تنها حس است. آنان چون به علوم عملی اهمیّت می دادند، غایت معرفت را عمل دانسته اند.

معرفت چهار مرحله دارد:

1. مرحله صورت خیالی و حس؛

2. مرحله تصدیق (قبول یا ردِّ صورت خیالی از سوی نفس)؛

3. مرحله بررسی خطا و صواب آن؛

4. مرحله علم.

1- . الهه هاشمی حائری، فلسفه یونان از دیدگاهی دیگر، تهران، مشکوی، ص398.
2- . فردریک کاپلستون، تاریخ فلسفه: یونان و روم، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، ج1، ص443.
3- . همان.