مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 103

زمینه پیدایی فلسفه های مضاف را فراهم ساخت و از سوی دیگر، ذهن و قوای ادراکی انسان، باز تعریف شد و بسترهای پیدایی معرفت شناسی را پدید آورد.

در چنین وضعیتی، اندیشه های افلاطون، ارسطو و دیگران با رویکردهای معرفت شناسانه مطالعه گردید و هر روز گستره این دانش فزونی یافت. در این میان، مطالعه و بررسی دیدگاههای معرفت شناسانه فلوطین(1) -که یکی از مؤثرترین فیلسوفان باستان بر فلسفه اسلامی است، به گونه ای که فلسفه نوافلاطونی، پایه و اساس فلسفه اسلامی به شمار رفته است- ممکن است پیش درآمد و مدخلی بر بررسی اندیشه های معرفت شناختی فیلسوفان مسلمان، به ویژه ابن سینا، فارابی، سهروردی و ملاصدرا، به شمار آید.

از آنجا که این جستار، نخستین پژوهشی است که دیدگاههای معرفت شناختی فلوطین را مورد مطالعه قرار می دهد و به نوعی سرآغاز آن به شمار می رود، تلاش می شود با غور و جست وجو در آثار فلوطین، آرا و دیدگاههای معرفتی وی استخراج شود و هندسه معرفت شناسی او ترسیم گردد.

در بخش نخست، کلیاتی درباره فلسفه فلوطین و جایگاه وی در سنّت فلسفی و مسائل آن مطرح می کنیم و در بخش دوم، آرای معرفت شناختی فلوطین را تحلیل و بررسی می کنیم.

جایگاه فلسفی فلوطین

تقریباً اکثر محقّقان از فلوطین، به بزرگی یاد کرده و بسیاری، او را آخرین فیلسوف بزرگی شمرده اند که پس از چند قرن رکود و رخوت و انحرافی که دامنگیر فلسفه افلاطونی و ارسطویی شده بود، مجدداً فلسفه اصیل افلاطونی و ارسطویی را زنده کرد و حاکمیّت فرد را به عنوان ابزار فلسفه و کلید حقیقت، مستقر گردانید.(2) این بازسازی و احیا و مبارزه با کج فهمیها که در تفکّر فلوطین نمود یافته بود، عنصر نقد و نقّادی را در فلسفه وی پررنگ تر ساخته است تا حدّی که اغلاق و پیچیدگی آثارش را در پی داشته است.

راسل در تاریخ فلسفه از فلوطین به «آخرین فرد فلاسفه بزرگ عهد قدیم» یاد کرده(3) و

1- . Plotinus.
2- . فلوطین، دوره آثار فلوطین، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1366، ج1، ص11.
3- . برتراند راسل، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه نجف دریابندری، ص408.