مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 107

تفاوتهای افلاطون و فلوطین

حال، شایسته است به برخی از تفاوتهای اساسی افلاطون و فلوطین برای روشن شدن رویکردها و هویّت نظام فکری فلوطین اشاره ای مختصر داشته باشیم.

تفاوت در هدف و غایت، از مهم ترین تفاوتهای این دو فیلسوف است؛ بدین معنا که هدف و غایت در فلسفه افلاطون، شناختن عالم معقول برای عالم معقول نیست و عروج به آن، صرفاً برای عروج به آنجا و رهایی از این جریان و رسیدن به سعادت و رستگاری نیست، بلکه برای این است که فیلسوف پس از عروج و آشنایی با حقایق عالم معقول، دوباره به این جهان محسوس باز گردد و آن را مطابق و به تقلید از حقایقِ معقول، سامان بخشد تا زندگی در این جهان، ارزش زندگی کردن بیابد. اما برای فلوطین معنا و غایت فلسفه، شناختن عالم محسوس به یاری عالم معقول و اثربخشی در عالم محسوس نیست، بلکه صرفاً پاک ساختن روح از علایق دنیوی و عروج به عالم معقول و یگانه شدن با احد است. بدین منظور، فلوطین هر عملی را در جهان محسوسات حقیر می شمارد(1) و در جهت ترک دنیا و علایق دنیوی گام برمی دارد و بر خلاف افلاطون، به سیاست و فلسفه سیاست، چندان علاقه ای نشان نمی دهد؛(2) به بیانی دیگر، افلاطون در پی درک حقیقت بود، اما فلوطین در پی وصول به حقیقت و اتّحاد با آن.(3) افلاطون خیر و حق را اعلی مرتبه مُثُل و رأس معقولات می دانست و فلوطین، احد را برتر از آنها می شمرد.(4)

تأثیر فلوطین در اندیشه و تفکّر غرب

از آنجا که فلسفه فلوطین بیشتر رنگ عرفانی دارد و دغدغه او، حلّ دو مسئله اساسی، یعنی دین و فلسفه است و می خواست ثابت کند که فلسفه عقلی دارای ارزش دینی نیز هست،(5) تفکّر وی تأثیر زیادی در مسیحیت داشته است؛ به گونه ای که راسل، وی را یکی از عوامل

1- . فلوطین، دوره آثار فلوطین، ترجمه محمدحسن لطفی، ج1، ص25-27.
2- . نصرالله پورجوادی، درآمدی به فلسفه افلوطین، ص6 .
3- . سعید رحیمیان، فیض و فاعلیت وجودی از فلوطین تا صدرالمتألهین، ص14، پاورقی.
4- . ر.ک: محمدعلی فروغی، سیر حکمت در اروپا، ج1، ص87 .
5- . حنا الفاخوری و خلیل الجرّ، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، چاپ چهارم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1373، ص84 - 85 .