مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 126

صورتی دیگر است و بر فراز آن نیز صورتی دیگر و به همین جهت، یافتن مادّه دشوار است؛ زیرا مادّه در زیر صور بسیار پنهان گردیده و چون خود آن نیز صورتی از نوع پست تر است، پس همه این جهان، مجموعه ای از صور می باشد و سرمشقش نیز صورت بود.(1)

نظریه فیض

اشاره

«نظریه فیض»، محور و مدار هستی شناسی فلوطین به شمار رفته و تفکّر وحدت گرای او در آن تجلّی یافته است. صبغه عرفانی اندیشه وی، در «فیض» نمایان شده و جوهره جهان بینی او را مشخّص کرده است. روند پیدایی موجودات و چگونگی صدور کثرت از واحد و حضور وحدت در کثرت را تبیین و هندسه ارتباط میان اقانیم سه گانه و جواهر مثلث را ترسیم می کند.

نظریه فیض فلوطین که بنیاد اندیشه جهان شناسی وی را تشکیل می دهد، بر این مبنا استوار است که وجود، وجودزاست؛ چنان که می گوید: «هر موجودی تا هنگامی که هست، به ضرورت، سبب می شود که از ذاتش موجودی واقعیت بیابد که بیرون از اوست و معلّق از حضور نیروی او: به عنوان - به اصطلاح- تصویری از صورت اصلی».(2) و در جایی دیگر، کمال را منشأ فیض دانسته، می گوید: «هر چیز که رسیده می شود و کامل می گردد، شروع به تولید می کند».(3) فلوطین با طرح مثالهایی، منشأ و سبب فیضان و تولید پیش گفته را ملموس تر کرده، می گوید: «مثلاً آتش سبب واقعیت یافتن گرمایی می شود که از آن ساطع می گردد. برف نیز سردی را در خود نگاه نمی دارد، بلکه به بیرون از خود می دهد. مثال روشن تر از اینها، مواد خوشبو است که مادام که وجود دارند و حاضرند، چیزی از آنها به وجود می آید که برای اطرافیانشان مطبوع است».(4)

حال، سؤال این است که این رسیدگی و کمال چگونه پدید می آید و از چه چیز نشئت می گیرد؟ و احد یا اقنوم اوّل که به نحو ازلی و ابدی، «کامل» و «پر» است، چگونه لبریز

1- . همان.
2- . همان، ص669 .
3- . همان.
4- . همان.