مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 129

وجود است؛ یعنی موجودی است که می اندیشد. این موجود به گرد عقل می گردد و نوری است که از عقل می تابد، تصویر عقل است و با عقل پیوسته است؛ در یک سو از عقل غذا می گیرد و از آن بهره ور می شود و آن را می اندیشد، ولی در سوی دیگر، با چیزهایی سروکار دارد که پس از او هستند و خود او آنها را پدید می آورد.(1)

در مورد دیگری، فلوطین به صراحت، ارتباط فیض و نظر را درباره آفرینش و تولید موجودات از سوی روح مطرح کرده است؛ آنجا که تفاوت آفرینندگی روح با عقل و احد را ذکر می کند، می گوید:

... روح «شد»، در حالی که عقل ساکن و ثابت بود، همان گونه که عقل نیز «شد»، در حالی که واحد ساکن و ثابت بود، ولی روح در حال سکون نمی آفریند، بلکه تصویر خود را در حالی می آفریند که حرکت می کند، مادام که به آنچه او را آفریده است (عقل) می نگرد از آن آکنده می گردد، ولی همین که در جهت مخالف پیش می رود (نزول می کند) به عنوان تصویر خود روح حس کننده (نفس حیوانی) و روح نباتی (نفس نباتی) را که در گیاهان اثر می بخشد، پدید می آورد.(2)

هرچند تاکنون، رابطه نظریه فیض به صورت عینی و مصداقی تبیین شده، برای تکمیل بحث و از آنجا که خود فلوطین رساله هشتم از انئاد سوم را به «طبیعت و نظر و واحد» اختصاص داده و نقش و اهمیت نظر را در هستی بررسی کرده است، شایسته است نظریه فیض را بررسی کنیم.

اهمیت و کارکرد نظر در نظریه فیض

تاکنون ارتباط «نظریه فیض» در دیدگاه فلوطین و نقش آن در صدور کثرات و پیدایی موجودات به اختصار اشاره شد. حال، می خواهیم مدعا و دیدگاه او را در باب نظر مطرح کنیم و بدین وسیله، «نظریه فیض» را تکمیل کنیم.

فلوطین در بحث «نظر» دو ادّعا دارد:

1. همه چیزها از نظر برمی آید و خود نیز نظر است و تولید، نتیجه نظر است؛

2. همه چیز خواهان نگرش و نظر است.

سخن نخست، بیانگر قوس نزولی است که در نظریه فیض و صدور کثرت از وحدت