مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 134

حال خودآگاهی.(1)

فلوطین در ادامه، ضعف خودآگاهی طبیعت را متذکر می شود و اظهار می دارد:

اگر بخواهیم او را دارای فهم و خودآگاهی بدانیم، حق نداریم بگوییم، خودآگاهیش مانند خودآگاهی ذوات دیگر است، بلکه خودآگاهی او تقریباً همچون خودآگاهی کسی است که در خواب است، در مقایسه با خودآگاهی شخصی بیدار.(2)

از این رو، نظر، طبیعت را ضعیف، ناصاف و کدر می شمارد.(3)

به دلیل همین خودآگاهی، فلوطین همه موجودات را دارای شعور می داند؛ زیرا معتقد است: «روح بالایی تا جهان گیاهان گسترش می یابد»(4) و اساساً اقتضای وحدت گرایی فلوطین، شعور، درک و خودآگاهی موجودات است؛ زیرا در نظر او، جهان، جهان تصاویر و صورتهاست، نه مادّه و هر مرتبه ای از وجود، تصویر مرتبه پیشین است؛ بدین سبب، «او» در همه چیز حضور دارد؛ در عین اینکه همه چیز با هم یا یکی از همه چیز نیست.(5)

اما «احد» در نظر فلوطین، ورای عقل و هستی است و بارها در نگاه تنزیهی وی، علم از او نفی شده است؛ چنان که می گوید:

آنچه در فراسوی (برفراز) اندیشنده اصلی [عقل] است، دیگر اندیشه نیست... آنچه کمال جزو ذاتش است، پیش از اندیشیدن کامل است و در نتیجه، به هیچ روی نیازی به اندیشیدن ندارد...؛ پس روشن شد که یکی (واحد برتر از هستی) اصلاً نمی اندیشد.(6)

وی در جایی دیگر، به صراحت خودآگاهی احد را نفی می کند و می گوید:

کثیر می تواند خود را بجوید و میل داشته باشد که روی در خود آورد و به خود خویش آگاه گردد، ولی آنچه مطلقاً واحد است، اگر بخواهد به سوی خود برود، به کجا برود؟ و چه نیازی به آگاهی بر خود خویش دارد؟(7)

یا درباره «او» اظهار می دارد:

او چون در فراسوی هستی است؛ از این رو، در فراسوی اندیشیدن است و برتر از

1- . همان، ص440-441.
2- . همان.
3- . ر.ک: همان.
4- . همان، ج2، ص682 .
5- . ر.ک: همان، ج1، ص499.
6- . همان، ج2، ص742-743.
7- . همان، ص745.