مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 136

فلوطین هر نسبتی را که بوی نیازمندی و دوگانگی از آن استشمام شود، مردود می شمارد تا حدّی که نیاز به خود و نگریستن در خود را نیز از «او» نفی می کند،(1) حتی نادانی را نیز از او نفی می کند و ساحت احد را از آن مبرا می داند و می گوید:

با اینکه درباره خود خویش نمی اندیشد و خود را نمی شناسد، نادانی در او نیست؛ زیرا نادانی آنجاست که دو چیز وجود داشته باشد که یکی، دیگری را نداند؛ حال آنکه او چون تنهاست، چیزی را نمی شناسد.(2)

خلاصه اینکه رویکرد تنزیه گرایی فلوطین و اصرار او بر ناب ماندن وحدت احد، سبب شده تا وی هر آنچه متعلّق به دیگران است، حتی بودن و اندیشیدن را از او سلب کند و احد را ورای آنها بشمارد. فلوطین به رغم این اثبات و نفیها هرچند اندیشیدن را متضمن نفی بساطت می داند، درک مستقیم و بی واسطه را -که اندیشه نمی داند- نافی بساطت نمی شمارد(3) و درک شهودی را برای «واحد» ثابت می داند؛ چنان که می گوید: «او کیفیتی ندارد، بلکه با عمل شهودی، خود را درمی یابد».(4) از احد که بگذریم، نوبت عقل می رسد. پیش تر گفته شد، عقل و هستی در یک رتبه است و بلکه یک چیز است، اما دارای دو اعتبار. در بحث بعدی، آثار معرفتی این وحدت بررسی می شود.

اهمیت و آثار وحدت عقل و هستی

پیش از این، به «این همانی» عقل و هستی و وحدت این دو اشاره شد و بیان گردید که در نظام هستی شناسی فلوطین، عقل و هستی در یک رتبه اند و عقل، هستی حقیقی است. به سبب اهمیت این بحث، برخی از اندیشمندان معاصر، این امر را یکی از برجستگیهای فلسفه اسلامی بعد از مطرح شدن آن از سوی نوافلاطونیان غیر مسیحی دانسته اند(5) و در بحث تاریخ علم حضوری، معرفت عقلانی انسان را مورد توجّه قرار داده اند. دکتر حائری با اشاره

1- . ر.ک: همان.
2- . همان، ص1087.
3- . همان، ص1037.
4- . همان، ص1035 و 1036.
5- . ر.ک: مهدی حائری، «تاریخ علم حضوری»، ترجمه سیدمحسن میری (حسین)، فصلنامه ذهن، سال 1379، شماره 3، ص21.