مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 138

نظام معرفت شناسی فلوطین

اهمیت معرفت

در نظام فکری فلوطین، معرفت از جایگاه والایی برخوردار است. از یک سو، معرفت و نظر، عاملِ تولید و صدور و فیضان و آفرینش است و هستی موجودات، طفیل نظراند و از سوی دیگر، در قوس صعودی، معرفت و نظر، نردبانی برای تعالی و صعود و نایل آمدن به اتّحاد و وحدت به شمار می رود؛ چنان که یاسپرس(1) می گوید:

فلسفه به واسطه اندیشیدن تحقّق می یابد؛ «اندیشیدنی» (آنچه از راه اندیشه دریافتنی است) محیط میانگینی است که در موزه هایش به «نیندیشیدنی» برمی خوریم. در لحظات یگانه شدن با واحد از آن مرز می گذریم و فراتر می رویم، ولی برای گذر از مرز، راه اندیشیدن را می پیماییم و پس از آن نیز دوباره به اندیشیدن باز می گردیم. معنا و فایده اندیشیدن برای فلوطین تنها همین است؛ از این رو، علاقه اش به شناخت اشیای این جهان برای خود آن اشیا نیست، بلکه برای این است که از آنها فراتر رود.(2)

فلوطین نیز در رساله هشتم از انئاد پنجم، معرفت را رهبر آفرینش و جوهر حقیقی معرفی می کند و می گوید:

هرچه پدید می آید، اعم از محصول طبیعت و محصول صنعت، پدیدآورنده اش معرفت است؛ به عبارت دیگر، معرفت در همه جا رهبر آفرینش است و اصلاً وجود معرفت سبب می شود که وجود هنر و صنعت ممکن گردد... . این معرفت، مجموعه ای از نظریات علمی نیست، بلکه واحدی اصلی است... . این معرفت، معرفت اصلی و نخستین است و ناشی از چیزی دیگر نیست، بلکه در خود آرام و ساکن است.(3)

آنگاه به منشأ معرفتِ طبیعت می پردازد و با طرح چند فرضیه در قالب پرسش و پاسخ گوید:

اما اگر عقل، معرفت را از خود دارد، پس به ضرورت، خود عقل باید معرفت باشد؛ بنابراین، معرفت حقیقی، جوهر است و جوهر حقیقی، معرفت است و ارزش جوهر از معرفت است و جوهر بدان جهت جوهر است که معرفت است.(4)

1- . K. Jaspers.
2- . کارل یاسپرس، فلوطین، ترجمه محمدحسن لطفی، ص56.
3- . فلوطین، دوره آثار فلوطین، ترجمه محمدحسن لطفی، ج2، ص763.
4- . همان.