مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 14

تاریخ نویسان بنا بر سلایق و دریافتهای خود، این دو سخن را به گونه های متفاوت ترجمه و تفسیر کرده اند. برخی، شکّاکیت وجودشناختی و برخی دیگر، نسبی انگاری در حوزه معرفت را نتیجه گرفته اند و گروهی، آن را دیدگاهی نومینالیستی (پدیدارشناسی) دانسته اند. در مقابل، بعضی به تنزیه وی از شکّاکیت و نسبی انگاری پرداخته و احتمالات دیگری را درباره این سخنان مطرح کرده اند. حال، به برخی از این اقوال و تفاسیر اشاره می کنیم.

کاپلستون و دیدگاه پروتاگوراس درباره مقیاس بودن انسان

کاپلستون می گوید:

مشهورترین گفتار پروتاگوراس در کتاب وی، حقیقت یا بطلان استدلالات (اقوال)،(1) مندرج است، دایر بر اینکه «انسان مقیاس همه چیزهاست؛ مقیاس هستیِ چیزهایی که هست و مقیاس نیستیِ چیزهایی که نیست».(2)

در این ترجمه، کاپلستون سخن پروتاگوراس را به گونه ای ترجمه کرده است که «مقیاس بودن انسان» به وجود اشیا مربوط است، در حالی که طبق متن یونانی احتمال دارد منظور پروتاگوراس، کیفیت اشیا باشد نه اصل وجود اشیا. از این رو، سخن او را می توان چنین معنا کرد: مقیاس اینکه اشیا، چگونه هستند و مقیاس اینکه اشیا، چگونه نیستند.(3)

کاپلستون از این ابهام در کلام پروتاگوراس ذکری به میان نمی آورد، در عوض، دو ابهام دیگر را در کلام او مطرح می کند؛ یکی در کلمه «انسان» و دیگری در کلمه «چیزها». در چیستی مقصود پروتاگوراس از انسان، دو احتمال وجود دارد؛ یا انسان فردی مراد است، یا انسان نوعی. همچنین در «چیزها» (اشیا) نیز دو احتمال هست. آیا چیزها (خِرِماتا) را منحصراً باید به معنی متعلّقات ادراک حسّی دانست، یا دامنه آن، قلمروِ ارزشها را نیز دربرمی گیرد.(4) بنا بر عقیده کاپلستون، با این دو ابهام موجود در کلام پروتاگوراس، چهار معنا برای کلام او متصوّر است:

1- . از این کتاب پروتاگوراس که در اینجا «حقیقت یا بطلان استدلالات (اقوال)» ترجمه شده، با سه عنوان دیگر نیز نام برده شده است: 1. درباره موجود، 2. حقیقت، 3. سخنان از پای درآورنده (تئودور گمپرتس، متفکران یونانی، ترجمه محمدحسن لطفی، ج1، ص467).
2- . فردریک کاپلستون، تاریخ فلسفه: یونان و روم، ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، ج1، ص106.
3- . ر.ک: همان، ص469.
4- . همان، ص106.