مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 155

وی در ادامه، این سؤال را مطرح می کند که پس چرا ادراک کننده، «ما» هستیم؟ در پاسخ می گوید: «برای اینکه ما از موجود زنده با کیفیّت خاص، جدا نیستیم».(1)

نتیجه گیری

شاید بتوان ادّعا کرد که فلوطین برای نخستین بار، نظام هستی شناسی فلسفه یونان باستان را با معرفت شناسی در هم آمیخت و عقل و هستی را در یک رتبه قرار داد. او جریان فلسفه را که با ظهور سوفیستها حرکت جدّی و بالنده خود را آغاز کرده بود، با تأکید بر معرفت شناسی و ادغام کردن آنها به همدیگر و نیز قرار دادن علم حضوری به عنوان بنیاد معرفت شناسی خویش، متحوّل ساخت. وی با بهره گیری از جریانهای فکری و دیدگاههای اسلاف فلسفی اش، به ویژه افلاطون و ارسطو، و ترکیب و تألیف آنها با یکدیگر، قرائت جدیدی از فلسفه را ارائه داد و مکتبی را پدید آورد که هم اکنون با نام «نوافلاطونیان» از آن یاد می شود.

نظام هستی شناسی وی که مثلث احد، عقل و نفس (یا روح) را بر بنیاد مثنای جهان معقول و محسوس استوار می سازد،(2) مسئله محوری و اساسی ربط کثرت به وحدت را که پیشینیان به درستی توان حلّ آن را نداشتند، با طرح نظریه مهم «فیض» پاسخ گفت و دیدگاه «کثرت در وحدت و وحدت در کثرت» را که ملاصدرا قرنها بعد آن را به تفصیل مطرح کرد، ارائه داد.

نظام معرفت شناسی وی نیز با ابتنای علم حصولی بر علم حضوری، تأکید بر اتّحاد عقل و عاقل و معقول،(3) محور قرار دادن علم حضوریِ خودآگاهی (توانایی ادراک و شناخت

1- . همان.
2- . البته با توجّه به اینکه در نظر فلوطین احد، ماسوا و ماورای وجود و هستی، و مادّه، مادون هستی است، شاید تعبیر ایجاد مثلث بر بنیاد مثنا نادرست باشد.
3- . بدین دلیل که معنای بیرون بودن از ذات عقل، آن است که معقولات بیش از عقل، هستی یافته اند؛ چنان که محسوس بیش از ادراک حسّی است، در حالی که عقل، صادر اوّل و با هستی، در یک رتبه است و عقل و هستی چنان که گفته شد، یکی است. فلوطین به این نکته ظریف اشاره کرده می گوید: «عقل روی در موضوعات خود ندارد و در آنها به عنوان چیزهایی که پیشتر از او هستند، نمی نگرد، آن چنان که ادراک حسّی در محسوسات، بلکه عین موضوعات خویش است؛ زیرا عقل نمی تواند تصاویری از موضوعات خود اخذ کند (و این تصاویر از کجا می توانند آمد؟). او با موضوعات خویش در یک جاست و عین آنهاست و با آنها (عالم با معلوم) یکی است. بدین سان دانش مربوط به امور معقول هم با موضوعات خود (علم با معلوم) یکی است و عین آنهاست» (همان، ص718).