مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 168

الف) دیدگاه ارسطو درباره رابطه نفس و بدن

ارسطو معتقد است رابطه نفس و بدن را نمی توان سطحی و عرضی انگاشته، از نوع رابطه ملاح با کشتی یا مرغ با آشیانه دانست،(1) بلکه رابطه این دو، عمیق تر و طبیعی تر از این است. وی بر این باور است که ارتباط یادشده از نوع ارتباط مادّه با صورت است؛ بدین معنا که بدن، مادّه و نفس، صورت آن است.(2) نفس مبدأ حیات است. با اتّحاد آن با بدن، بدن دارای حیات می شود و آثار حیاتی خاصّی را نمودار می سازد؛(3) بنابراین، ترکیب نفس و بدن از نوع ترکیب مادّه با صورت است که شیء واحد را تشکیل می دهند و به هیچ وجه جدایی بین آن دو امکان پذیر نیست؛ همان گونه که جدایی مادّه و صورت از یکدیگر ممکن نیست؛ از این رو، از نظر وی، بحث درباره اینکه نفس و بدن چگونه با هم اتّحاد می یابند، موردی ندارد. ارسطو در این باره چنین می گوید:

باید بگوییم که نفس، کمال اوّل برای جسم آلی است و نیز از همین روست که موردی برای بحث راجع به اینکه نفس و بدن یک چیز است، نمی ماند؛ چنان که این بحث را در مورد موم و نقشی که بر روی موم است و به طور کلّی، در مورد مادّه یک شیء معیّن و آنچه این مادّه از آن اوست، [مطرح] نمی کنند.(4)

پس محلّی برای بحث از ارتباط نفس و بدن از نظر ارسطو وجود ندارد، بلکه این دو، در واقع، بیش از یک چیز نیستند که حدوثاً و بقائاً به یکدیگر وابسته بوده و هر یک از دیگری، متأثر است. البته تمایز این دو، از نوع تمایز عقلی است؛ یعنی با استدلال عقلی و منطقی می توان اثبات کرد که نفس و بدن دو چیز است، اما در خارج یک چیز و به هیچ وجه این دو از هم تفکیک پذیر نیست. پس روشن می شود که از دیدگاه ارسطو، نفس، «صورتِ» بدن است. حال سؤال این است که مراد از «صورت» چیست؟ آیا «صورت»، به معنای «فعلیت» است یا به معنای «کارکرد»؟ برداشتها از کلام ارسطو مختلف است. برخی بر این باورند که مراد از «صورت»، «کارکرد» بدن است و در این زمینه گفته اند:

مراد ارسطو از صورت و اینکه نفس، صورت بدن است، «کارکرد» بدن است... ارسطو

1- . ر.ک: ارسطو، درباره نفس، ترجمه علیمراد داودی، ص83 .
2- . همان، ص77، 80 و 93.
3- . همان، ص91.
4- . همان، ص79.