مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 170

1. بنا بر مبنای ارسطو، پیوند نفس و بدن، یک پیوند طبیعی است و ترکیب اتّحادی بین آنها برقرار است. براساس این، تأثیر متقابل نفس و بدن و وحدت آن دو که انسان آن را بالوجدان درک می کند، به صورت طبیعی توجیه پذیر است.

2. در کلمات ارسطو روشن نیست که آیا در نظر وی، نفس انسانی به امر مادّی منحصر است یا اینکه او برای انسان به نفس غیر مادّی نیز باور دارد؟ وی منطقاً نباید برای انسان به نفس غیر مادّی معتقد باشد؛ زیرا او نفس را صورت بدن مادّی می داند و صورت مادّی باید مادّی باشد، نه امری مجرّد. ولی این مطلب با آنچه فلاسفه اسلامی بر آن اند و با براهین عقلی قطعی که تجرّد نفس را با آن اثبات کرده اند، سازگاری ندارد.

3. آیا طبق دیدگاه ارسطو، وقتی نفس به بدن تعلّق می گیرد، مواد تشکیل دهنده بدن و سلولهای زنده آن، هر کدام صورت و فعلیّت خاصّ خود را دارند و نفس به عنوان صورت فوقانی به آنها تعلّق می گیرد، یا آنچه در انسان زنده، فعلیّت دارد، تنها روح اوست و بدن وی، بالقوّه موجود است؟ امور یادشده برخی از نکات جالب توجّهی است که در کلام ارسطو وجود دارد.

ب) دیدگاه ابن سینا درباره رابطه نفس و بدن

از نظر ابن سینا، رابطه نفس و بدن از نوع رابطه صورت با مادّه نیست، بلکه معتقد است نفس در حدوث و بقا مجرّد است و با بدن رابطه تدبیری دارد.

توضیح مطلب مزبور چنین است که مادّه بدنِ انسان هنگامی که مراحل رشد (نطفه، علقه و مضغه بودن) را سپری می کند، سرانجام به مرحله ای می رسد که استعداد تام برای قبول صورتی(1) که امور آن را تدبیر کند، می یابد. نظر به اینکه در واهب الصور بخلی نیست، به آن، نفسِ مجرّد اعطا می شود؛ به تعبیری دیگر، هرگاه عناصر، کمال پذیرتر شود و مزاج آنها از جهت اعتدال به حدّ مطلوب برسد، از واهب الصور استعدادِ نفسِ شریف تری را دریافت خواهد کرد و نفس شریف تری که نفس مجرّد انسانی باشد، به آن اعطا خواهد شد.

نفس یادشده تدبیر بدن و تصرّف در آن را به عهده دارد و با این تصرّف، هم حافظ