مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 171

شخص آن بدنِ خاص است و هم با حفظ شخص، نوع بدن را نیز حفظ می کند. از طرف دیگر، نفس یادشده در اثر تصرّف در بدن استکمال می یابد؛ بنابراین، نفس در اصل وجود خود به بدن مادی نیاز ندارد، بلکه در رسیدن به کمالاتی که جز از راه تدبیر بدن و به کار بردن قوای بدنی دست یافتنی نیست، به بدن نیاز دارد.(1)

بررسی دیدگاه ابن سینا درباره رابطه نفس و بدن

این دیدگاه از جهات متعدد قابل تأمل است که به پاره ای از آنها اشاره می شود:

1. طبق این دیدگاه، ماهیّت واحد انسان توجیه پذیر نیست و ترکیب نفس و بدن، ترکیبی سطحی و انضمامی است.

2. براساس این دیدگاه، تأثیر متقابل نفس و بدن و پیوند دو جانبه آنها توجیه پذیر نیست و مشکل اتّحاد حقیقی بین نفس و بدن و پیوستگی طبیعی بین آنها به حال خود باقی است؛ زیرا نفس، موجودی مجرّد و بدن، موجودی مادّی است؛ پس چگونه ممکن است بین دو سنخ موجود متباین، وحدت و اتحاد یا ارتباط و تعامل طبیعی ایجاد شود؟

5. نفس و حقیقت آدمی

از دیگر وجوه اختلاف ارسطو و ابن سینا درباره نفس، این است که ارسطو براساس نظریه اش در زمینه ارتباط نفس و بدن و ترکیب اتّحادی آن دو، حقیقت و هویّت آدمی را ترکیبی از این دو می داند. به نظر وی، نفس به تنهایی نمی تواند حقیقت آدمی را تشکیل دهد، بلکه نفس و بدن، چه از لحاظ وجودشناختی و چه از لحاظ معرفت شناسی، از یکدیگر تفکیک پذیر نبوده، مجموعاً حقیقت آدمی را تشکیل می دهند. ارسطو در بیان ماهیّت نفس و رابطه آن با بدن می گوید:

اگر بخواهیم تعریفی کلّی که منطبق بر تمام انواع نفس باشد، به عمل آوریم، باید بگویم که نفس، کمال اوّل برای جسم طبیعی آلی است و از همین روست که موردی برای بحث راجع به اینکه نفس و بدن یک چیز است، نمی ماند؛ چنان که این بحث را در مورد موم و نقشی که بر روی موم است و به طور کلّی، در مورد مادّه یک شیء