مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 175

حیث است که نفس مزبور دارای بدن است.

حالاتی مانند گرسنگی، سیری و... حالاتی است که اوّلاً و بالذات هم به بدن تعلّق دارد و هم به نفس؛ یعنی این امور هم بر بدن بما هو بدن عارض می شود و هم در حس که مربوط به نفس است، پدید می آید.

ابن سینا حِرَف و صنایع مانند نجّاری، بنّایی و نظایر آن را جزء افعال نفسانی می داند و معتقد است این امور، هرچند در خارج با ابزار و آلات بدنی و غیر بدنی تحقّق می پذیرد، لکن مبدأ اصلی آنها نفس است.(1)

8 . اتحاد عاقل و معقول

از مسائل مهم در نفس شناسی چگونگی ارتباط عاقل و معقول است. آیا رابطه اتّحادی بین آن دو برقرار است یا اتّحاد آنها امکان پذیر نیست؟

ارسطو بر این باور است که عقل قبل از آنکه بیندیشد، هیچ گونه صورتی ندارد، اما بعد از آنکه معقولی را اندیشید، صورت همان معقول را به خود می گیرد و با آن متّحد می گردد. البته قبل از تفکّر و تعقّل، بالقوّه با معقول اتّحاد دارد. وی در فصل چهارم دفتر سوم از کتاب درباره نفس به این پرسش که آیا خود عقل، معقول است یا نه، اگر معقول است، معقولِ خودش است یا معقول غیر خودش، پاسخ می دهد که عقل بالقوّه به گونه ای، همان معقول است، لکن قبل از تفکّر، بالفعل هیچ کدام از آنها نیست (بلکه بالقوه است) عقل، خود، معقول است؛ همان طور که معقولات، معقول است؛ زیرا درباره واقعیات غیر مادّی بین اندیشنده و اندیشیده یگانگی است.(2)

همو در جای دیگر می گوید:

قوّه حاسّه و قوّه عاقله، هر دو، بالقوّه همان متعلّقات خویش است که یکی معقول و دیگری محسوس [بالقوّه] است و واجب است که این دو قوّه با متعلّقات خود یا لااقل با صور این متعلّقات یکی باشند.(3)

1- . ابن سینا، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن زاده آملی، مقاله چهارم، فصل چهارم، ص271-273.
2- . ارسطو، درباره نفس، ترجمه علیمراد داودی، ص221-222.
3- . همان، ص252.