مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 177

از علم به ذات نیز عاری نیست، حتی در مرحله هیولایی که هیچ گونه اطلاعی از خارج ندارد، در عین حال، از ذات خودش غفلت ندارد و اگر فرض شود که ادراک همه اشیا امکان پذیر نیست، باز به خودش، علم دارد. این امر از برهان طَلق و انسان معلّق در هوا که قبلاً گذشت، ناگفته پیداست.(1)

10. حسّ مشترک

برخی از محسوسات به وسیله حواس پنج گانه ادراک می شود، اما پاره ای از آنها مثل عدد، شکل، بزرگی، حرکت، سکون، بُعد و... با حواس مزبور ادراک شدنی نیست؛ بنابراین، باید حسّ ششم به نام «حسّ مشترک» موجود باشد تا محسوسات نامبرده را ادراک کند.

ارسطو وجود حسّ ششم به عنوان «حسّ مشترک» را به شدّت انکار می کند و بر این باور است که حسّ دیگری غیر از همان حواس پنج گانه (باصره، سامعه، شامه، ذائقه و لامسه) وجود ندارد.(2)

نتیجه گفتار ارسطو در این باره را می توان چنین بیان کرد که حسّ مشترک علاوه بر حواس پنج گانه، حسّی جداگانه نیست که دسته دیگری از اشیا را درک کند، بلکه طبیعت مشترک حواس پنج گانه است؛ بدین معنا که حس، قوه واحدی است که به سبب طبیعت تکوینی اش کارکردهای خاصّی دارد، اما از بهر اهداف خاصّی، خود را به صورت پنج حس درمی آورد و برای خودش اندامهایی را می آفریند که هر یک، کارکردهای مخصوص به خود را دارد. طبیعت مشترک آنها، محسوسات مشترک و اندامهای خاصّ آنها، هر کدام، محسوسات مختص را درک می کند؛ پس ما «حسّ ششمی» به نام «حسّ مشترک» نداریم.(3)

در مقابل، ابن سینا تأکید می کند که علاوه بر حواس پنج گانه، حسّ ششمی به نام «حسّ مشترک» وجود دارد. وی در نمط سوم از الاشارات و التنبیهات، ادلّه ای برای اثبات آن ذکر می کند که خلاصه یکی از آنها چنین است: ترسیم خط به وسیله نقطه متحرّک، بیانگر

1- . ر.ک: ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، نشر البلاغه، نمط سوم، فصل اوّل، ج2، ص292.
2- . ر.ک: ارسطو، درباره نفس، ترجمه علیمراد داودی، ص175.
3- . ر.ک: همان، ص75-97؛ دیوید راس، ارسطو، ترجمه مهدی قوام صفری، ص218.