مجموعه مقالات معرفت شناسی صفحه 197

العباره بررسی کرد».(1)

به هر حال، نوآوری ابن سینا در قضایای شرطی یا قیاس استثنایی نبوده، بلکه نوآوری وی تنها در قیاس اقترانی شرطی بوده است؛ چه اینکه خود می گوید:

عموم منطق دانان فقط متوجّه حملیات بودند و می پنداشتند که شرطیات فقط یک قسم دارد و آن استثنائیه است.(2)

بنابراین، وی قیاس شرطی اقترانی را از تحقیقات خویش می داند و در قسم اقترانیات می گوید:

و الاقترانیات قد تکون من حملیات ساذجی و قد تکون من شرطیات ساذجی و قد تکون مرکبی منهما.(3)

بدین سبب، خواجه طوسی اخراج شرطیات اقترانیه را به شیخ نسبت می دهد و می گوید: «فلمّا وقف الشیخ لإخراج الشرطیات الاقترانیی من القوّی إلی الفعل فحقّق أنّ القیاس إنّما ینقسم...».(4)

این عبارت از خواجه طوسی بر دست یابی ابن سینا به قیاسات اقترانی شرطی صراحت دارد.

تناقض

مغایرت بین دو شیء صور مختلفی دارد؛ از قبیل تماثل، تخالف و تقابل. تقابل به چهار قسم منقسم می گردد: تضایف، تضاد، عدم و ملکه، و ایجاب و سلب. موارد مذکور مفصّلاً در کتابهای فلسفی بحث شده، ولی در منطق، نسبت بین دو قضیه و تغایر بین آنها مورد توجّه است و سایر موارد تغایر از بحث منطقی خارج است.

تغایر حاصل بین دو قضیه، ممکن است از نوع تداخل یا تضاد، یا داخل در تضاد یا تناقض باشد. در این بحث از سایر مغایرتهای بین دو قضیه صرف نظر کرده، صرفاً تناقض را بررسی می کنیم. تناقض یعنی اختلاف دو قضیه از جهت سلب و ایجاب (نفی و اثبات)

1- . ابوالبرکات بغدادی، الکتاب المعتبر فی الحکمه، چاپ دوم، اصفهان، انتشارات دانشگاه اصفهان، 1415 ق.، ج1، ص155.
2- . ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، تحقیق سلیمان دنیا، ج1، ص375.
3- . همان.
4- . همان، ص374.